Sputnik I

Lloeren Ddaearol artiffisial gyntaf dynoliaeth oedd Sputnik I (a gyfieithir o'r Rwsieg fel 'Lloeren 1') . Fe'i lansiwyd i gylchdro isel o'r Ddaear mewn taith eliptig gan yr Undeb Sofietaidd ar 4 Hydref 1957 fel rhan o'r rhaglen ofod Sofietaidd. Anfonodd signal radio yn ôl i'r Ddaear am dair wythnos cyn i'w dri batris arian-sinc ddod i ben. Disgynnodd yn ôl i'r atmosffer yn aturiol ar 4 Ionawr 1958. Gwnaed yr arsylwad cyntaf ohoni, o'r Ddaear, yn arsyllfa seryddol Rodewisch (Sacsoni).^[1]

Sputnik I

Enghraifft o'r canlynol	lloeren artiffisial o'r Ddaear
Màs	83.6 cilogram
Gwlad	Rwsia
Rhan o	rhaglen Sbwtnig
Dechreuwyd	4 Hydref 1957
Daeth i ben	5 Ionawr 1958
Olynwyd gan	Sputnik 2
Gweithredwr	Yr Undeb Sofietaidd
Gwneuthurwr	S.P. Korolev Rocket a Space Corporation Energia
Echreiddiad orbital	0.05201
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Roedd y lloeren yn sffêr metel caboledig 58 cm (23 modfedd) mewn diamedr gyda phedwar antena radio allanol i ddarlledu dros y radio. Roedd yn hawdd i weithredwyr radio amatur ganfod ei signal radio, ^[2] a gwnaeth y gogwydd orbitol 65° i'w lwybr hedfan orchuddio bron yr holl Ddaear.

Ni ragwelwyd llwyddiant y lloeren gan yr Unol Daleithiau. Achosodd hyn argyfwng Sputnik America a sbarduno'r Ras Ofod, rhan o'r Rhyfel Oer. Roedd y lansiad yn ddechrau cyfnod newydd o ddatblygiadau gwleidyddol, milwrol, technolegol a gwyddonol.^[3]

Gair Rwsieg yw sputnik am loeren o'i ddehongli mewn cyd-destun seryddol;^[4] ei ystyron eraill, o ran tarddiad y gair yw cydymaith teithio.^[5][6]

Roedd tracio ac astudio Sputnik 1 o'r Ddaear yn rhoi gwybodaeth werthfawr i seryddwyrr. Gellid cyfrifo dwysedd yr atmosffer uchaf o sut a faint yr oedd y lloeren yn llusgo, yn arafu ar yr orbit, a rhoddodd lledaeniad ei signalau radio ddata gwerthfawr am yr ionosffer.

Lansiwyd Sputnik 1 o Safle Rhif 1/5, yn 5ed amrediad Tyuratam, yn Kazakh SSR (a elwir bellach yn Gosmodrome Baikonur). Teithiodd y lloeren ar gyflymder uchaf o tua 8 km/eiliad (18,000 milltir yr awr), gan gymryd 96.20 munud i gwblhau un cylchdro o'r Ddaear. Roedd yn trawsyrru ar donfedd o 20.005 a 40.002 MHz,^[7] a gafodd eu monitro gan weithredwyr radio ledled y byd. Parhaodd y signalau am 22 diwrnod nes disbyddu batris y trosglwyddydd ar 26 Hydref 1957. Ar 4 Ionawr 1958, ar ôl tri mis mewn orbit, llosgodd Sputnik 1 wrth ddychwelyd i atmosffer y Ddaear, ar ôl cwblhau 1,440 cylchdro o'r Ddaear,^[8] a theithio pellter o tua 70,000,000 km (43,000,000 mi).^[9]

Ystyr Спутник-1, (Orgraff Orllewinol: Sputnik-Odin yw 'Lloeren-Un'. Bathwyd y gair Rwsieg am Loeren (spwtnic), yn y 18g drwy gyfuno'r rhagddodiad s- ('cyd') gyda pwtnic ('teithiwr'), i greu 'cyd-deithiwr'.^[10] Mae'r gair Cymraeg, fodd bynnag, yn cysylltu gyda'r 'lloer' (nid y Lloer daearol), sydd hefyd yn lloeren.  

Cynlluniwyd Sputnik 1 i fodloni set o ganllawiau ac amcanion megis:^[11]

• symlrwydd a dibynadwyedd y gellid eu haddasu i brosiectau yn y dyfodol
• corff sfferig i helpu i bennu dwysedd atmosfferig o'i gyfnod mewn orbit
• offer radio i hwyluso tracio ac i gael data ar ymlediad tonnau radio trwy'r atmosffer
• dilysu cynllun gwasgedd y lloeren

Prif adeiladwr Sputnik 1 yn OKB-1 oedd Mikhail S. Khomyakov.^[12] Roedd y lloeren sfferig yn 585 milimetr (23.0 mod) o ddiamedr, wedi'i gynhyrchu o ddwy ran (dau hanergylch) a'u cysylltu gan 36 bollt. Roedd ganddo fàs o 83.6 cilogram (184 lb).^[13] Trwch y ddwy ran hanergylch oedd 2 mm,^[14] ac un  tarian wres 1 mm o drwch^[15] wedi'i wneud o aloi alwminiwm - magnesiwm - titaniwm, AMG6T. Roedd gan y lloeren ddau bâr o antena a ddyluniwyd gan Labordy Antena OKB-1, dan arweiniad Mikhail V. Krayushkin.^[16] Roedd pob antena yn cynnwys dwy ran tebyg i chwip, 2.4 a 2.9 metr o hyd,^[17] ac roedd ganddo batrwm ymbelydredd bron yn sfferig.^[18]

• Lloeren Un: Hanes y ddyfais gyntaf o waith dyn yn y gofod gan Asiantaeth Newyddion Rwsia TASS
• Dogfennau'n ymwneud â Sputnik 1 a'r Ras Ofod yn Llyfrgell Arlywyddol Dwight D. Eisenhower
• Dathlu 50 mlynedd ers Oes y Gofod a Sputnik – cyfrwng rhyngweithiol gan NASA
• Cofio Sputnik : Syr Arthur C. Clarke – cyfweliad ar gyfer IEEE Spectrum
• Rhaglen Sputnik Tudalen gan NASA's Solar System Archwilio....
• NASA ar Sputnik 1
• Prosiect ar y cyd yn Rwsia o systemau gwybodaeth microbrosesu Tir SRC "PLANETA" a labordy Cymorth Gwybodaeth Monitro Gofod (IKI RAN) sy'n ymroddedig i ben-blwydd Sputnik 1 yn 40 oed