Shia


Contributors to Wikimedia projects

Article Images

D-Class

Shia nyɛla binneenbila ŋun mali kpunkpama ni tibiga, ka di mini dinkabishia, tabilankpiya ni charili biɛhigu ŋmani taba. Shia tuma nyɛla shi' gbaŋ mɛbu ni shiri doobu. Di zaɣ' yini boonila shia ka di di zaɣ' bɔbigu booni shihi. Shia nyɛla binneenbila so ŋun gahim n yi o ko ka che binneembihi shɛŋa zaa ŋan nyɛ di ŋmali (dibilankpiya, dinkabishia, charili, tabilanlehi, mirisikandim ni din pahi),

Shihi nyɛla ban bɛ continent kam gbaa yihila Antartica, biɛhigu shee kam andunia ŋɔ ni malila flower shɛŋa bin neen'bihi ni pollinati. Suhu bali shɛŋ a din niŋ bayaana Northern Hemisphere n nyɛ Helictidae, bee shi' nyaɣisa, amaa be nyela zaɣ' bihi, ka be gabiri ba n zaŋ di tiri zɔhi bee wasps.Shihi mali dabam dabam zaŋ kana barilim polo, zaŋ gbaai zaɣ' bihi ban bɛ diɛmda, bin tum tuun' diba bi paai millimeter dibaayi (0.08 in) zaŋ maɣisi shi'so ŋun ŋmahiri vari, Megachile pluto, shihi bali shɛli ban bari nyaŋ shihi zaa, ka be zaɣ' nyema waɣilim ni tooi paai millimeter pihinahi yin'ka(1.4 in)

Nahingbana

 
The lapping mouthparts of a honey bee, showing labium and maxillae

Shihi nyɛla ban mali waligimsim ka mani bam mali yaɣa bee zabiri, zabiri din mali mindi bɛ antennae, waligimsim bela din be bɛ kpunkpama ni, ni kpunkpama pɛbu; ka paɣaba mi ni, ka puli din pahiri ayopɔin pirigi buyi.[1]

Shihi nyɛla ban mali nahingbana ŋan do gbunni ŋɔ:

  • Ninbihi kara ayi din kuli diɛ zuɣu ŋɔ zaa. Lala ninbihi ayi sunsuuni ni di zuɣusaa, ninbihi bihi ata beni (ocelli) din tiri lahabali zaŋ chaŋ nɛlinsi polo.
  • “antennae” ka di tooi mali pubu pia ni ata shi’ dobba sani ni pia ni ayi paɣaba sani, ka nye “geniculate”, din mali yaɣa ayi. Di nyɛla din mali ningbuna tikum nyihirisi din ni tooi baŋ shihibu (mechanoreceptors), nyom ni nyaɣisim bee tom; ni ka binshɛɣu din be zabiri ka di tooi nyihira bee baŋda di yi niŋ ka o yiɣiri zuɣusaa ka che ka o ni tooi wum vuri.
  • nangban piba nyɛla bɛ ni zaŋdi shɛli ŋubira bee mɔɣira ka yaɣa ayi din nye “mandibles” ni “proboscis” mɔɣiri bihili.[2]
  • Torazi mi nyɛla din mali yaɣa ata, ka di zaa mali naba, ni kpunkpama ayi ka di yaɣa ayi zuɣu. Naba ayi din be “corbiculate” shihi sani nyɛla din mali takarifiɛba din mali nyɛhiri antennae, ka shi’ shɛba mi naba mali tiɛri ni zabiri ka di mali diɛri puma. Kpunkpama ŋɔ nyɛla din za yiɣibu zaani, ka kpunkpaŋ bihi shɛŋa gba nya din kana ti goli ti gbuni.
  • Puli mi nyɛla din mali yaɣa awɔi, ka di puuni puuni yaɣa ata nye din niɣim lee tibiga.[2]
 
Head-on view of a male carpenter bee, showing antennae, three ocelli, compound eyes, and mouthparts

Shihi bali shɛli din galisi n-nye Wallace shi’ titali Megachile pluto, ban shi’ paɣaba waɣalim paai milimita pihinahi yin'ka.[3] Bɛ bali shɛli ban pɔri ni tooi zaɣa jihi ban ka yoɣu ka be "Meliponini" zuliya ni, ban tuma bi paai milimita diba ayi.[4]

Phylogeny

External

Tia din doli ŋɔ na mɛmi tam Debevic et al, 2012 zuɣu, din mali "molecular phylogeny" ni di wuhi ni shihi (Anthophila) nyɛla ban yina Crabronidae ni, ka di nyɛ paraphyletic. Heterogynaidae biɛhigu sheei dii bi neei ti.[5] ZUliya din pɔra Mellinidae daa bi zaŋ pahi lala kahigibu ŋɔ ni.

Internal

Kundivihira

  1. Grimaldi, David; Engel, Michael S. (2005). Evolution of the Insects. Cambridge University Press. p. 454. ISBN 978-0-521-82149-0. Archived from the original on 28 March 2018.
  2. 2.0 2.1 Anatomy of the Honey Bee. Extension (19 June 2014).
  3. Messer, A. C. (1984). "Chalicodoma pluto: The World's Largest Bee Rediscovered Living Communally in Termite Nests (Hymenoptera: Megachilidae)". Journal of the Kansas Entomological Society 57 (1): 165–168.
  4. (1974) "Oviposition Behavior of Two Dwarf Stingless Bees, Hypotrigona (Leurotrigona) muelleri and H. (Trigonisca) duckei, with Notes on the Temporal Articulation of Oviposition Process in Stingless Bees". Journal of the Faculty of Science Hokkaido University Series Vi. Zoology 19 (2): 361–421.
  5. (2012) "Identifying the sister group to the bees: a molecular phylogeny of Aculeata with an emphasis on the superfamily Apoidea". Zoologica Scripta 41 (5): 527–535. DOI:10.1111/j.1463-6409.2012.00549.x.

Lahabali ŋɔ kuli nyɛla zaɣa ŋmaa. A ni tooi sɔŋsi Wikipedia ka ti sabi li ka di yaligi.