Martxoaren 12

Martxoaren 12a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita hamaikagarren eguna da, 72.a bisurteetan. 294 egun falta dira urtea amaitzeko.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

• 1986 – Espainiar estatuak NATOn jarraituko al zuen erabakitzeko erreferendumean, ezetzak irabazi zuen Hego Euskal Herrian (estatu osoan, baiezkoak irabazi zuen).
• 2010 – Tolosa Okzitanian agertutako hilotza Jon Anza etakidearena zela baieztatu zuten.

• 1622 – Eliza Katolikoak Inazio Loiolakoa eta Xabierko Frantzisko kanonizatu zituen.
• 1664 – New Jersey Ingalaterraren kolonia bihurtu zen.
• 1857 – Lurrikara batek 100.000 hildako baino gehiago utzi zituen Tokion.
• 1913 – Canberra Australiako hiriburu izendatu zuten.
• 1918 – Mosku Errusiako hiriburu izendatu zuten berriz, San Petersburgoek 215 urtez izandako postua kenduta.
• 1938 – Alemania Naziak Austria anexionatu zuen.
• 1968 – Maurizio Britainiar Inperioarengadik independentzia lortzen du.
• 1986 – Espainian NATOn jarraitu edo ez erabakitzeko erreferenduma egin zen.
• 1992 – Maurizion errepublika aldarrikatu zen.
• 1994 – Ingalaterrako Eliza Anglikanoan lehen emakumeak apaiztu zituzten.
• 1999 – Polonia, Txekiar Errepublika eta Hungaria NATOn sartu ziren.
• 2000ko Espainiako hauteskunde orokorrak.
• 2003 – Zoran Đinđić lehen ministro serbiarra hil zuten Belgraden.

• 2023 – 95. Oscar Sarien ekitaldia ospatu zen Hollywoodeko Dolby Antzokian. Everything Everywhere All at Once filmak zituen izendapen gehien, hamaika, eta Sari gehien ere film berak eskuratu zituen, zazpi.

• 1887ko Home Nations Txapelketa: Eskoziak lehenengo txapelketa eskuratu zuen.

• 1619 – Bernard Gazteluzar, euskal olerkaria (h. 1701).
• 1869 - Gregorio Urkaregi Otxandiano, Begoña elizateko hargin, obra-eraikitzaile eta kontratista (h. 1927).
• 1883 – Eulogio Urrejola, euskal sozialista eta sindikalista aitzindaria (h. 1958).
• 1885 – Ricardo Gondra, bizkaitar meatze-ingeniaria, Atlético de Madridren sortzaileetako bat (h. 1951).
• 1897 – Miguel Peña, gipuzkoar atleta (h. 1969).
• 1898 – Joseba Zubimendi, donostiar euskaltzalea, kantari, itzultzaile, kazetari, irrati esatari, poeta eta antzerkigilea (h. 1939).
• 1900 –
  • Amadeo Deprit, Begoña elizateko kristal-enpresaburua eta politikari lokala (h. 1956).
  • Antonio Iturriotz, gipuzkoar idazlea (h. 1983).
• 1901 – Martin Plaa, euskal tenislaria (h. 1978).
• 1906 – Jose Artetxe, euskal idazlea (h. 1971).
• 1926 – Miguel Urabaien, nafar kazetari eta zinema kritikaria (h. 2018).
• 1940 – Ramón Mendiburu, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1947 – Maite Garagorri, Donostiako ikastolak sortu zituen mugimenduan andereño aitzindarietako bat.
• 1948 – Jose Antonio Larrañaga, Urko, gipuzkoar abeslaria.
• 1950 – Javier Clemente, bizkaitar futbolari ohia eta futbol entrenatzailea.
• 1952 – José Javier Pomés, nafar enpresaburu eta politikaria.
• 1959 – Josetxo Goia-Aribe, nafar saxo-jotzaile eta konpositorea.
• 1962 – Roberto Santamaría Calavia, nafar futbolari ohia.
• 1964 – Alfonso García Alonso, bizkaitar politikaria.
• 1965 – Mauro Entrialgo, arabar komikigilea.
• 1967 – Joxerramon Iruretagoiena, Izeta II.a, gipuzkoar harri-jasotzailea.
• 1972 – Alberto Lopez de Munain, arabar txirrindulari ohia.
• 1981 – Xavier Daramy, lapurtar izotz hockey jokalaria.
• 1998 – Iván Martínez de Lizarrondo, nafar futbolaria.
• 2001 –
  • Rubén Azkona, nafar futbolaria.
  • Amaia Lartitegi, bizkaitar txirrindularia.
• 2003 - Aitor Fraga, gipuzkoar futbolaria.

• 1386 – Ashikaga Yoshimochi, Ashikaga shogunerriko laugarren shoguna (h. 1428).
• 1500 – Reginald Pole, Ingalaterrako Erresumako elizgizona (h. 1558).
• 1540 – Joan Idiakez, espainiar politikaria (h. 1614).
• 1573 - Ines Eduvigis Anhaltekoa, Anhalteko printzesa (h. 1616).
• 1613 – André Le Nôtre, frantziar lorategigilea (h. 1700).
• 1683 – John Theophilus Desaguliers, frantziar filosofo naturala, Royal Society of Londoneko kidea (h. 1744).
• 1685 – George Berkeley, irlandar filosofoa (h. 1753).
• 1685 – Johann Sebastian Bach, alemaniar konpositore eta organista (h. 1750).
• 1710 – Thomas Arne, ingeles musikagilea (h. 1778).
• 1782 – William Buckland, britainiar naturalista, geologo eta paleontologoa, dinosauro baten lehen deskribapen osoa idatzi zuena (h. 1856).
• 1788 – David d'Angers, frantziar eskultorea (h. 1856).
• 1790 – John Frederic Daniell, ingeles kimikaria (h. 1845).
• 1806 – Jane Means Appleton Pierce, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (h. 1863).
• 1812 –
  • Ignacio Comonfort, Mexikoko presidentea (h. 1863).
  • Joseph Prestwich, britaniar geologoa (h. 1896).
• 1815 – Louis Jules Trochu, Frantziako Estatuburua (h. 1896).
• 1824 – Gustav Robert Kirchhoff, alemaniar fisikaria (h. 1887).
• 1827 – Federico Anrich Santamaría, Kuban jaiotako espainiar itsasgizon eta politikaria (h. 1889).
• 1835 – Simon Newcomb, kanadar-estatubatuar astronomoa (h. 1909).
• 1838 – William Henry Perkin, ingeles kimikaria (h. 1907).
• 1843 – Gabriel Tarde, frantziar soziologo eta kriminologoa (h. 1904).
• 1854 – Johan Turi, Laponiako idazlea (h. 1936).
• 1863 –
  • Gabriele D'Annunzio, italiar idazlea (h. 1938).
  • Vladimir Vernadski, errusiar mineralogo eta geokimikalaria (h. 1945).
• 1864 – W. H. R. Rivers, ingeles psikofisiologo eta antropologoa (h. 1922).
• 1869 – George Forbes, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1947).
• 1875 – Charles D. B. King, Liberiako presidentea (h. 1961).
• 1877 – Wilhelm Frick, alemaniar politikari nazia (h. 1946).
• 1878 – Gemma Galgani, italiar mistiko pasiotarra (h. 1903).
• 1881 – Väinö Tanner, Finlandiako lehen ministroa (h. 1966).
• 1883 – Eugene Biscailuz, Los Angeles hiriko euskal jatorriko polizia, California Highway Patrol polizia gorputzaren sortzailea (h. 1969).
• 1889 – Idris I.a Libiakoa, Libiako erregea (h. 1983).
• 1890 – Vatslav Nijinski, poloniar-errusiar ballet dantzari eta koreografoa (h. 1950).
• 1891 – Tora Larsson, suediar tranpolin jauzilaria (h. 1919).
• 1893 – Gilka Machado, brasildar poeta (h. 1980).
• 1898 – Ribeiro Couto, brasildar idazlea eta diplomatikoa (h. 1963).
• 1900 – Gustavo Rojas Pinilla, Kolonbiako presidente eta diktadorea (h. 1975).
• 1908 – David Saul Marshall, lehendabiziko Singapurgo lehen ministroa (h. 1995).
• 1909 – Petras Cvirka, lituanierazko poeta eta eleberrigilea (h. 1947).
• 1910 – Johan Ferrier, Surinamgo lehendabiziko presidentea (h. 2010).
• 1911 – Gustavo Díaz Ordaz, Mexikoko presidentea (h. 1979).
• 1915 – Alberto Burri, italiar artista bisual, margolari, eskultore eta medikua (h. 1995).
• 1918 – Elaine de Kooning, estatubatuar margolaria (h. 1989).
• 1919 – Miguel Gila, espainiar umorista eta komiki marrazkilaria (h. 2001).
• 1920 – Françoise d'Eaubonne, frantziar idazle eta feminista libertarioa, ekofeminismoaren ideia plazaratu zuena (h. 2005).
• 1921 – Gianni Agnelli, italiar enpresaburua eta Fiat enpresaren akziodun nagusia (h. 2003).
• 1922 – Jack Kerouac, estatubatuar idazle eta poeta, Beat belaunaldiko partaidea (h. 1969).
• 1923 – Wally Schirra, estatubatuar astronauta (h. 2007).
• 1924 - Mary Lee Woods, matematikari eta ordenagailu programatzaile ingelesa (h. 2017).
• 1925 –
  • Louison Bobet, frantziar txirrindularia, Frantziako Tourra hiru aldiz jarraian irabazi zuen lehena (h. 1983).
  • Georges Delerue, frantziar musikagilea (h. 1992).
  • Leo Esaki, japoniar fisikaria, 1973ko Fisikako Nobel Saria.
• 1926 – Minerva Mirabal, Mirabal ahizpetako bat (h. 1960).
• 1927 – Raúl Alfonsín, Argentinako presidentea eta giza eskubideen bultzatzailea (h. 2009).
• 1928 – Edward Albee, estatubatuar antzerkigilea (h. 2016).
• 1931 – François Rabbath, franko-siriar kontrabaxu jotzaile, konpositore eta pedagogoa.
• 1938 – Theodor Kallifatides, greziar-suediar idazlea.
• 1939 – Jude Milhon, estatubatuar hacker eta egilea (h. 2003).
• 1940 – Al Jarreau, estatubatuar jazz, soul, rhythm and blues eta pop abeslaria (h. 2017).
• 1943 –
  • Zohra Ben Lakhdar, tunisiar fisikaria.
  • Ratko Mladić, Bosniako Gerran Bosniako Serbiar Errepublikako Armadako Estatu Goreneko Buruzagia.
• 1946 –
  • Liza Minnelli, estatubatuar aktorea eta abeslaria.
  • Roger Schank, hezkuntza sistemetan aldaketa sakonen sustatzailea eta adimen artifizialean aditua (h. 2023).
• 1947 – Mitt Romney, estatubatuar enpresaburua eta politikaria.
• 1948 – James Taylor, estatubatuar kantautore eta gitarrista.
• 1949 – Rob Cohen, estatubatuar zinema eta telebista zuzendari, ekoizle eta gidoilaria.
• 1950 – Willie Duggan, irlandar errugbi jokalaria (h. 2017).
• 1951 – Rebecca Akufo-Addo, Ghanako lehen dama.
• 1952 – Naomi Shihab Nye, palestinar-estatubatuar poeta, editore, kantautore eta eleberrigilea.
• 1954 –
  • Anish Kapoor, indiar eskultorea.
  • Vahan Sarkisian, armeniar filologo, euskalari eta hispanista (h. 2011).
• 1955 – Janina Ochojska, poloniar astronomoa, politikaria eta ekintzaile humanitario eta soziala.
• 1956 –
  • Jost Gippert, alemaniar hizkuntzalari eta kaukasiologoa.
  • Pim Verbeek, herbeheretar futbolari eta entrenatzailea (h. 2019).
• 1958 –
  • Phil Anderson, Skippy, australiar txirrindulari ohia.
  • Marisa Belaustegigoitia, mexikar irakaslea eta ikertzailea.
• 1959 – Ana María Sánchez Navarro, espainiar sopranoa (h. 2022).
• 1967 – Jorge Dely Valdés, panamar futbolari ohia.
• 1968 – Aaron Eckhart, estatubatuar aktorea.
• 1971 – Raül Romeva, kataluniar analista eta politikaria.
• 1973 – Léonora Miano, kamerundar idazlea.
• 1975 – Edgaras Jankauskas, lituaniar futbolari ohia.
• 1976 – María Adánez, espainiar aktorea.
• 1977 - Patricia Campos Doménech, Espainiako Armadako pilotu ohia eta futbol entrenatzailea.
• 1981 – Katarina Srebotnik, esloveniar tenislaria.
• 1982 –
  • Hisato Sato, japoniar futbolaria.
  • Yuto Sato, japoniar futbolaria.
• 1984 – Jaimie Alexander, estatubatuar aktorea.
• 1987 – Nuria Herrero, espainiar aktore eta dantzaria.
• 1989 –
  • Carlota Baró, kataluniar aktorea.
  • Silvia Meseguer, espainiar futbolari ohia.
• 1994 – Christina Grimmie, estatubatuar youtuber, abeslari, konpositore eta aktorea (h. 2016).
• 1999 – Janja Garnbret, esloveniar arroka eskalatzaile eta kirol eskalatzailea, jakitun askorentzat garai guztietako emakumezko eskalatzaile lehiakorrena.

• 1620 – Prudencio Sandoval, espainiar historialari eta erlijioso benediktarra, Iruñeko apezpikua izandakoa, Valladoliden.
• 1896 – Felipe Gorriti, nafar musikagilea (j. 1839).
• 1933 – Xabier Lizardi, zarauztar olerkaria (j. 1896).
• 1935 – Patricio Arabolaza, euskal herritar futbolaria (j. 1897).
• 1956an New Yorken desagertua – Jesus Galindez, amurriar irakasle eta politikaria (j. 1915).
• 1967 –
  • Juan Errandonea, nafar ikerlaria, Madrilen (j. 1917).
  • Pello Zabaleta Lekuona, gipuzkoar bertsolaria (j. 1896).
• 1976 – Antonio Ortiz Alonso, bizkaitar futbolaria, Aranda de Dueron (j. 1917).
• 1991 –
  • Juanita Gorroño, bizkaitar panderojolea, dantzaria eta irrintzilaria (j. 1913).
  • Patxi Larrainzar, euskal herritar apaiz eta gaztelaniazko idazlea (j. 1934).
• 1993 – Jacinto Argaia, euskal apezpikua, Donostiako elizbarrutiko apezpikua izandakoa, Valentzian (j. 1903).
• 1997 – Manuel Oñatibia, gipuzkoar idazlea (j. 1916).
• 2008 – Mentxu Gal, gipuzkoar margolaria (j. 1918).
• 2014 – Jose Antonio Retolaza, euskal idazlea, euskaltzalea, apaiza eta ohorezko euskaltzaina, Kili-Kili aldizkariaren sortzailea (j. 1929).

• 417 – Inozentzio I.a, Aita santua.
• 604 – Gregorio I.a, Aita santua.
• 1316 – Eztebe Dragutin, Serbiako erregea (j. c. 1244).
• 1507 – Cesare Borgia, italiar politikari eta elizgizona eta Iruñeko apezpikua (j. 1475).
• 1673 – Margarita Austriakoa, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperatriz ezkontidea (j. 1651).
• 1681 – Frans van Mieris Zaharra, Herbehereetako Urrezko Aroko margolaria (j. 1635).
• 1749 – Alessandro Magnasco, italiar margolaria (j. 1667).
• 1792 – Jean-Baptiste-Auguste de Villoutreix de Faye, frantziar elizgizona, Oloroeko apezpiku izandakoa (j. 1739).
• 1820 – Alexander MacKenzie, eskoziar esploratzailea (j. 1764).
• 1853 – Mathieu Orfila, frantziar sendagile eta kimikaria (j. 1787).
• 1875 – Dragojla Jarnević, kroaziar idazle, poeta, irakasle eta kirolaria (j. 1812).
• 1898 –
  • Johann Jakob Balmer, suitzar fisikaria (j. 1825).
  • Zachris Topelius, finlandiar idazle, kazetari, historialari eta irakaslea (j. 1818).
• 1899 – Julius Vogel, Zeelanda Berriko lehen ministroa (j. 1835).
• 1905 – Rudolf von Alt, austriar margolaria (j. 1812).
• 1914 – George Westinghouse, estatubatuar enpresaburua, ingeniaria eta asmatzailea (j. 1846).
• 1915 – Edward Hulse, Lehen Mundu Gerran parte hartu zuen britaniar ofiziala (j. 1889).
• 1916 –
  • Hyacinthe de Charencey, frantziar hizkuntzalaria (j. 1832).
  • Marie von Ebner-Eschenbach, austriar idazlea (j. 1830).
• 1922 – Lise Tréhot, frantziar arte modeloa, Pierre-Auguste Renoirrentzat lan egin zuena (j. 1848).
• 1925 – Sun Yat-sen, Txinako iraultzailea (j. 1866).
• 1930 – Alois Jirásek, txekiera idazlea (j. 1851).
• 1935 – Mihajlo Pupin, serbiar-estatubatuar fisikaria (j. 1858).
• 1937 – Charles-Marie Widor, frantziar musikagilea, organo-jotzailea eta irakaslea (j. 1844).
• 1941 – Herminia Arrate, txiletar artista eta margolaria (j. 1895).
• 1942 –
  • Robert Bosch, alemaniar ingeniaria, asmatzailea eta industria-gizona (j. 1861).
  • William Henry Bragg, ingeles fisikaria, 1915eko Fisikako Nobel Saria (j. 1862).
• 1943 – Gustav Vigeland, norvegiar eskultorea (j. 1869).
• 1945 – Anne Frank, Bergen-Belseneko kontzentrazio esparruan, Tifusak jota (j. 1929).
• 1946 – Ferenc Szálasi, Hungariako estatuburua, militar eta politikari faxista (j. 1897).
• 1955 –
  • Charlie Parker, estatubatuar jazz saxofoi-jolea (j. 1920).
  • Theodor Plievier, alemaniar eleberrigilea (j. 1897).
• 1956 – Bolesław Bierut, poloniar politikari komunista, Poloniako presidentea (j. 1892).
• 1957 – Josephine Hull, estatubatuar aktorea (j. 1877).
• 1964 – Luisa Carnés, madrildar idazlea eta kazetaria (j. 1905).
• 1965 – George Călinescu, errumaniar idazlea (j. 1899).
• 1969 – André Salmon, frantziar idazlea (j. 1881).
• 1978 – John Cazale, estatubatuar aktorea (j. 1935).
• 1981 – Ángeles Ottein, espainiar sopranoa (j. 1895).
• 1984 – Juana Mordó, arte-merkataria (j. 1899).
• 1986 – José Martínez Guerricabeitia, espainiar argitaratzaile eta idazle antifrankista (j. 1921).
• 1990 –
  • Rosamond Lehmann, britainiar eleberrigilea (j. 1901).
  • Philippe Soupault, frantziar poeta eta narratzailea (j. 1897).
• 1991 –
  • Étienne Decroux, frantziar mimoa (j. 1898).
  • Ragnar Granit, finlandiar-suediar fisiologoa, 1967ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1900).
• 1996 – Raymond Régamey, frantziar teologoa eta arte-historialaria (j. 1900).
• 1999 –
  • Felipe Alfau, kataluniar idazlea (j. 1902).
  • Yehudi Menuhin, estatu batuetan jaiotako biolinista eta orkestra zuzendaria, XX. mendeko biolinista ospetsuenetako bat (j. 1916).
• 2001 – Robert Ludlum, estatubatuar idazlea (j. 1927).
• 2002 –
  • Spyros Kyprianou, Zipreko presidentea (j. 1932).
  • Jean-Paul Riopelle, kanadar margolaria (j. 1923).
• 2003 –
  • Zoran Đinđić, Serbiako lehen ministroa, eraila (j. 1952).
  • Howard Fast, estatubatuar eleberrigilea (j. 1914).
  • Andrei Kivilev, kazakhstandar txirrindularia (j. 1973).
• 2005 – Norbert Callens, belgikar txirrindularia (j. 1924).
• 2007 – Betty Hutton, estatubatuar aktore, abeslari eta dantzaria (j. 1921).
• 2008 – Károly Németh, Hungariako estatuburua (j. 1922).
• 2009 –
  • Yann Brekilien, bretainierazko idazlea (j. 1920).
  • Blanca Varela, perutar poeta (j. 1926).
• 2010 – Miguel Delibes, espainiar idazle eta kazetaria (j. 1920).
• 2011 – Nilla Pizzi, italiar abeslaria (j. 1919).
• 2012 –
  • Domitila Barrios de Chungara, Boliviako feminismoaren buruzagi nabarmena (j. 1937).
  • Augustin Misago, ruandar apezpiku katolikoa (j. 1943).
• 2013 –
  • Robert Castel, frantziar soziologoa (j. 1933).
  • Teresa Mattei, italiar politikaria, militante komunista, partisanoa, haurren eskubideen aldeko ekintzailea eta feminista (j. 1921).
• 2015 –
  • Michael Graves, estatubatuar arkitekto eta diseinatzailea (j. 1934).
  • Luzmaría Jiménez Faro, espainiar idazlea, saiakeragilea, antologoa, poeta eta editorea (j. 1937).
  • Terry Pratchett, fantasia eta zientzia fikziozko ingeles idazlea (j. 1948).
• 2016 – Lloyd Shapley, estatubatuar ekonomialaria, 2012ko Ekonomiako Nobel saria (j. 1923).
• 2017 – Pamela Sue Anderson, estatubatuar filosofoa, erlijioaren filosofian, filosofia feminista eta filosofia kontinentalean aditua (j. 1955).
• 2019 – Věra Bílá, erromani abeslari eta musikaria (j. 1954).
• 2021 – Goodwill Zwelithini, zuluen erregea (j. 1948).
• 2022 –
  • Alain Krivine, frantziar ezkerreko-politikari eta ideologoa (j. 1941).
  • Karl Offmann, Maurizioko presidentea (j. 1940).
• 2023 – Dick Fosbury, estatubatuar atleta, altuera jauzian aditua eta Fosbury Flop teknikaren asmatzailea (j. 1947).

• Sehaska egutegiko izendegia: Egoitz eta Goio. Araitz/Araiz, Ultzamako Andra Mariren Kapera.
• Zuhaitzen eguna, Txina eta Taiwanen.