Urriaren 29

Urriaren 29a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta bigarren eguna da, 303.a bisurteetan. 63 egun falta dira urtea amaitzeko.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

• 1969 – Poliziak tiroz hil zuen Josu Murueta Erandioko manifestazio batean.
• 1974 – ETAk Jeronimo Vera Garcia goardia zibileko sarjentua hil zuen Pasaian.
• 1980 – ETAk Carlos Fernandez Aspiazu enpresaria hil zuen Donostian.

• 312 – Konstantino I.a Handia Erroman garaile sartu zen Milvio zubiko guduaren ostean. Adventus erraldoia antolatu zuen hirian eta Maxentzioren gorpua Tiber ibaitik arrantzatu eta burua moztu zioten.
• 437 – Valentiniano III.a, Mendebaldeko Erromatar Enperadorea Lizinia Eudoxiarekin ezkondu zen, bere lehengusua zen Teodosio II.a Ekialdeko Erromatar Enperadorearen alaba, Teodosio Etxearen bi adarrak batuz.
• 1390 – Lehen sorgin-ehiza epaiketa Parisen: hiru pertsonari heriotza zigorra ezarri zitzaien.
• 1933 – Jose Antonio Primo de Riverak Falange Española sortu zuen.
• 1947 – Belgika, Holanda eta Luxenburgok BENELUX sortu zuten.
• 1956 – Israelek Egiptori eraso egin zion, Britainia Handiaren eta Frantziaren laguntzarekin. 45.000 soldadurekin Egipto inbaditu zuten israeldarrek; britainiar eta frantsesek 80.000 militar igorri zituzten, Suezko kanala berreskuratu eta Gamal Abdel Nasser ezkertiarra gobernutik kendu asmoz.
• 1983 – Grenadako inbasioa amaitu zen.
• 1989ko Espainiako hauteskunde orokorrak.
• 2004 – Europako Konstituzioa sinatu zuten Europar Batasunako estatu kideek.
• 2006 –
  • Edanda zegoen gidari batek, hiru pertsona harrapatu zituen Tenerife, hirurak hil zirelarik.
  • 104 hildako Nigerian, hegazkin batek Lagoseko aireportutik hurbil istripua izan eta gero.
  • Lula da Silva Brasilgo presidente aukeratu zuten berriz, hauteskundeak bigarren itzulian irabazi ondoren.
• 2007 – Cristina Fernandezek Argentinako hauteskunde presidentzialak irabazi zituen.
• 2012 – Sandy urakanak Haiti, Jamaika, Kuba eta Ameriketako Estatu Batuetako ipar-ekialdeko kostaldean 127 hildako eta kalte material handiak eragin zituen.

• 1961eko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Bautista Madariagak jantzi zuen txapela.
• 2014 – ETB 4 telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.

• 1970 – The Private Life of Sherlock Holmes ("Sherlock Holmesen Bizitza Pribatua") filma estreinatu zen, Billy Wilderek zuzendu eta Robert Stephens, Geneviève Page, Colin Blakely eta Christopher Lee aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1993 – The Nightmare Before Christmas ("Eguberri Aurreko Amesgaiztoa") filma estreinatu zen, Henry Selickek zuzendu eta Chris Sarandon, Catherine O'Hara, William Hickey, Glenn Shadix eta Ken Page eta Danny Elfmanek bikoiztu zutelarik.
• 1999 – Being John Malkovich (John Malkovich Izaten) filma estreinatu zen, Spike Jonzeek zuzendu eta John Cusack, Cameron Diaz, Catherine Keener, Orson Bean, Mary Kay Place eta John Malkovich aktoreek antzeztu zuten.
• 2008 – Quantum of Solace filma estreinatu zen, Marc Fosterek zuzendu eta Daniel Craig, Olga Kurylenko, Mathieu Amalric, Gemma Arterton, Judi Dench eta Jeffrey Wright aktoreek antzeztu zutelarik.

• 1867 – Frantzisko Apalategi, donostiar idazlea, historialaria, jesuita eta irakaslea (h. 1948).
• 1875 – Sabino Bidegain, nafar militar frankista (h. 1959).
• 1916 – Jose Mari Azkarraga Mozo, Lurgorri, euskal herritar politikaria (h. 1937).
• 1920 – Imanol Olaizola, gipuzkoar ikerlari, politikari eta musikaria (h. 2018).
• 1927 – Pablo Antoñana, gaztelaniazko nafar idazlea (h. 2009).
• 1935 – Javier Gato, gipuzkoar futbolaria (h. 2014).
• 1939 - Pedro Lozano Bartolozzi, nafar unibertsitateko-irakasle emeritua, kazetaria eta idazlea.
• 1943 – Luis Maria Astrain, nafar futbolari ohia.
• 1944 – Eukene Lacarra, nafar literatura-kritikari eta mediebalista (h. 2023).
• 1955 –
  • Mikel Aranburu Urtasun, Nafarroako Gobernuko Ogasuna eta Finantza Politikako sailburua.
  • Jon Kortazar, bizkaitar idazle eta literatura kritikaria.
• 1958 – Txelui Moreno, nafar politikaria.
• 1962 – Iñaki Bolea, gipuzkoar izotz hockey jokalari ohia.
• 1968 – Chantal Kehrig, lapurtar politikari ezkertiarra, Anguleman.
• 1979 – Nerea Garmendia, euskal aktorea.
• 1984 – Guillaume Toucoullet, lapurtar arkulari paralinpikoa.
• 1985 – Mireia Epelde, gipuzkoar txirrindularia.
• 1990 – Iker Murua, bizkaitar futbolaria.
• 1996 – Mariasun Quiñones, gipuzkoar futbolaria.

• 1017 – Henrike III.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 1056).
• 1507 – Fernando Álvarez de Toledo, Albako Dukea (h. 1582).
• 1629 – Agnes Block, herbeheretar menonita, arte bildumagile eta hortikultorea (h. 1704).
• 1733 – Gottfried van Swieten, Germaniako Erromatar Inperio Santuaren zerbitzuan zegoen aristokrata (h. 1803).
• 1740 – James Boswell, eskoziar biografo, egunkarietako idazle eta abokatua (h. 1795).
• 1808 – Caterina Scarpellini, italiar astronomo eta meteorologoa (h. 1873).
• 1811 – Louis Blanc, frantziar politikari eta historialari sozialista, sozialdemokraziaren aitzindarietakotzat hartua (h. 1882).
• 1816 – Fernando II.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (h. 1885).
• 1837 –
  • Maria Abbadia-Ürrüstoi, frantziar ekintzaile feminista (h. 1913).
  • Abraham Kuyper, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1920).
• 1854 – Apel·les Mestres i Oñós, kataluniar marrazkigilea eta idazlea (h. 1936).
• 1856 – Lucy Thompson, yurok jatorriko estatubatuar autobiografoa (h. 1932).
• 1857 – Georges Leygues, Frantziako lehen ministroa (h. 1933).
• 1871 – Beatriz Pinheiro, portugaldar idazle, poeta, editore eta intelektuala eta Portugalgo emakumeen emantzipazio mugimendu modernoaren aitzindaria (h. 1922).
• 1875 – Maria Errumaniakoa, Errumaniako erregina ezkontidea (h. 1938).
• 1879 – Franz von Papen, Alemaniako kantzilerra (h. 1969).
• 1882 – Jean Giraudoux, frantziar idazlea (h. 1944).
• 1883 – Anna Estelle Glancy, estatubatuar astronomoa eta lente profesionalen diseinatzailea (h. 1975).
• 1889 – Li Dazhao, txinatar iraultzailea (h. 1927).
• 1890 – Claire Goll, alemaniar-frantziar kazetaria eta idazlea, Europako abangoardiako munduaren ordezkaria (h. 1977).
• 1891 - Fanny Brice, estatubatuar abeslaria, animatzailea eta aktorea (h. 1951).
• 1892 –
  • Lola Anglada, kataluniar haur-literaturako idazle, komikilari eta ilustratzailea (h. 1984).
  • Aurora Bertrana, katalan idazle eta biolin-jotzailea (h. 1974).
• 1897 – Joseph Goebbels, alemaniar politiko nazia, Holokaustoaren lehen pausoa izan zen kristal hautsien gauaren gidaritzat joa (h. 1945).
• 1898 – Emmanuel Bondeville, frantziar musikagilea (h. 1987).
• 1899 – Akim Tamiroff armeniar jatorriko estatubatuar aktorea (h. 1972).
• 1902 – Susie Cooper, zeramika diseinatzaile ingelesa (h. 1995).
• 1903 –
  • Mieczyslaw Jastrun, poloniar poeta (h. 1983).
  • Arturo Tabera, espainiar kardinala, Iruñeko artzapezpiku eta Tuterako apezpikua izandakoa (h. 1975).
• 1905 – Alice Săvulescu, errumaniar botanikaria (h. 1970).
• 1906 – Fredric Brown, estatubatuar eleberrigilea (h. 1972).
• 1910 – Alfred Jules Ayer, britainiar filosofoa (h. 1989).
• 1914 – José Guerrero, espainiar margolaria (h. 1991).
• 1917 – Harold Garfinkel, estatubatuar soziologoa, etnometodologia adarraren sortzaile nagusia (h. 2011).
• 1920 –
  • Baruj Benacerraf, venezuelar-estatubatuar sendagilea, 1980ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2011).
  • Jadwiga Grabowska-Hawrylak, poloniar arkitekto arrazionalista (h. 2018).
  • Guy Héraud, frantziar politikari eta legelaria (h. 2003).
• 1924 –
  • Zbigniew Herbert, poloniar poeta, saiakeragile eta antzerkigilea, Poloniako XX. mendeko poeta handienetako bat (h. 1998).
  • Danielle Mitterrand, faxismoaren aurkako erresistentziako kidea eta gizarte ekintzailea (h. 2011).
• 1925 – Klaus Friedrich Roth, alemaniar-britainiar matematikaria (h. 2015).
• 1926 –
  • Necmettin Erbakan, Turkiako lehen ministroa (h. 2011).
  • Jon Vickers, kanadar tenorra (h. 2015).
• 1929 – Jevgeni Primakov, Errusiako lehen ministroa (h. 2015).
• 1930 –
  • Basilio Martín Patino, espainiar zinema-zuzendaria (h. 2017).
  • Omara Portuondo, kubatar abeslaria, filin estiloko ikurretako bat.
  • Niki de Saint Phalle, frantziar artista plastiko, margolari, eskultore eta zinemagilea (h. 2002).
• 1932 –
  • Velma Barfield, estatubatuar serieko hiltzailea, Injekzio hilgarriz exekutatutako lehen emakumea (h. 1984).
  • Ronald B. Kitaj, ingeles-estatubatuar margolaria (h. 2007).
• 1935 –
  • Michael Jayston, ingeles aktorea (h. 2024).
  • Iain Laughland, eskoziar errugbilaria (h. 2020).
  • Isao Takahata, japoniar zinema zuzendari eta ekoizlea (h. 2018).
• 1938 – Ellen Johnson-Sirleaf, Liberiako presidentea eta 2011ko Bakearen Nobel Saria.
• 1939 – Shu Kamo, japoniar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1943 –
  • Dušan Ivković, serbiar saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (h. 2021).
  • Norman Hunter, ingeles futbolaria (h. 2020).
• 1944 –
  • Vita Andersen, daniar idazlea (h. 2021).
  • Denny Laine, ingeles musikari, abeslari eta egile abeslaria, The Moody Blues eta Wings taldeko kidea (h. 2023).
• 1946 –
  • Peter Green, ingeles abeslari, egile abeslari eta gitarra-jotzailea, Fleetwood Mac taldeko kide sortzailea (h. 2020).
  • Vahidin Musemić, bosniar futbolaria (h. 2023).
• 1947 –
  • Richard Dreyfuss, estatubatuar aktorea.
  • Stephan Schmidheiny, suitzar enpresari diruduna eta filantropoa.
  • Coline Serreau, frantziar aktore, zuzendari eta gidoilaria.
• 1950 – Abdullah Gül, Turkiako presidentea.
• 1954 – Hisao Sekiguchi, japoniar futbolaria ohia.
• 1956 – Kazuyo Sejima, japoniar arkitektoa.
• 1957 – Dan Castellaneta, estatubatuar ahots-aktore eta umorista.
• 1959 –
  • John Magufuli, Tanzaniako presidentea (h. 2021).
  • Kuniharu Nakamoto, japoniar futbolari ohia.
• 1960 – Fabiola Gianotti, italiar partikula fisikaria.
• 1963 – Elvira Nabiullina, errusiar ekonomialaria.
• 1967 –
  • Thorsten Fink, alemaniar futbolari ohi eta entrenatzailea.
  • Rufus Sewell, ingeles aktorea.
• 1970 –
  • Phillip Cocu, herbeheretar futbolari ohi eta entrenatzailea.
  • Edwin van der Sar, herbeheretar futbolari ohia.
• 1971 – Winona Ryder, estatubatuar aktorea.
• 1972 – Florencia Raggi, argentinar modeloa eta aktorea.
• 1973 – Masakiyo Maezono, japoniar futbolari ohia.
• 1974 – Alexandre Lopes, brasildar futbolari ohia.
• 1976 – Xu Yuhua, txinatar xake jokalaria.
• 1980 –
  • Ben Foster, estatubatuar aktorea.
  • Marta Frías Acedo, espainiar futbol-arbitro ohia, emakume-arbitro aitzindarietako bat.
• 1982 – Chelan Simmons, kanadar aktore eta modeloa.
• 1984 – Tifanny Abreu, brasildar emakumezko boleibol jokalari transgeneroa.
• 1987 – Manuel Medrano, kolonbiar kantautorea.
• 1988 – Kayne Vincent, zeelandaberritar futbolaria.
• 1989 – Primož Roglič, esloveniar eski-jauzilari ohi eta txirrindularia.
• 1990 – Amarna Miller, espainiar aktore porno ohia.
• 1991 –
  • Eben Etzebeth, hegoafrikar errugbilaria.
  • Michael Hooper, australiar errugbilaria.
• 1992 – Michael Copper, estatubatuar umorista eta abeslaria.
• 1994 – Lilia Kisaragi, Kokoro, japoniar emakumezko modelo eta abeslari transgeneroa.

• 1859 – Ventura Barkaiztegi, gipuzkoar militar eta politikaria, Algecirasen (j. 1815).
• 1936 – Ramiro Maeztu, gasteiztar idazle eta saiogile erdalduna, Madrilen fusilatua (j. 1874).
• 1962 – Adrián Loyarte, gipuzkoar kazetari eta idazlea (j. 1882).
• 1979 – Felisa Martín, gipuzkoar fisikari eta meteorologoa, Madrilen (j. 1898).
• 2003 – Angel Gaztelu, nafar poeta eta historialaria, Miamin (j. 1914).
• 2015 – Jose Maria Elosegi, donostiar dokumentalgile, ekoizpen zuzendari, gidoilari, hizlari eta bidaiazalea (j. 1958).
• 2016 – Josetxu Pedrosa, bizkaitar txirrindulari paralinpikoa (j. 1969).
• 2018 – Estefana Irastorza, lapurtar poeta (j. 1925).

• 1268 – Konradino Hohenstaufengoa, Jerusalem eta Siziliako erregea (j. 1252).
• 1437 – Antoni Fluvià, Jerusalemgo San Joanen Ordenako 35. maisu handia.
• 1537 – Elizabeth Lucar, ingeles emakume kaligrafoa (j. 1510).
• 1618 – Sir Walter Raleigh, ingeles aristokrata, idazle, olerkari, gerlari, espioi eta esploratzailea (j. c. 1552).
• 1783 – Jean le Rond d'Alembert, frantziar matematikaria, fisikaria eta filosofoa (j. 1717).
• 1816 – Francisco José de Caldas, kolonbiar abokatua, ingeniari militarra, autodidakta naturalista, matematikaria, geografoa eta asmatzailea (j. 1768).
• 1829 – Maria Anna Mozart, musikagilea, Wolfgang Amadeus Mozarten ahizpa (j. 1751).
• 1872 – Pierre Charles Fournier de Saint-Amant, frantziar xakelaria (j. 1800).
• 1873 – Joan Saxoniakoa, Saxoniako Erresumako erregea (j. 1801).
• 1877 – Facundo Machaín, Paraguaiko presidentea (j. 1845).
• 1885 – George B. McClellan, estatubatuar jeneral, ingeniari, idazle eta politikaria (j. 1826).
• 1892 – William Harnett, irlandar jatorriko estatubatuar margolaria (j. 1848).
• 1901 –
  • Leon Czolgosz, William McKinley Ameriketako Estatu Batuetako presidentea tiroz hil zuen ekintzaile anarkista (j. 1873).
  • John Kemp Starley, ingeles asmatzaile eta industriala, bizikleta modernoaren egiletzat joa (j. 1854).
• 1911 – Joseph Pulitzer, hungariar jatorriko estatubatuar kazetaria (j. 1847).
• 1913 – Darío Regoyos, espainiar pintorea (j. 1857).
• 1932 – Joseph Babinski, poloniar jatorriko frantziar medikua (j. 1857).
• 1933 –
  • Albert Calmette, frantziar sendagile eta bakteriologoa (j. 1863).
  • Paul Painlevé, Frantziako lehen ministroa (j. 1863).
• 1936 – Ramiro Ledesma Ramos, espainiar eleberrigile, periodista eta ideologoa, nazionalsindikalismo mugimenduaren fundatzailea, fusilatua (j. 1905).
• 1940 – Phan Bội Châu, vietnamdar idazle eta politikaria (j. 1867).
• 1947 – Frances Folsom Cleveland Preston, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (j. 1864).
• 1950 – Gustavo V.a Suediakoa, Suediako erregea (j. 1858).
• 1957 – Louis B. Mayer, estatubatuar zinema enpresaria (j. 1884).
• 1959 – Edith Clarke, lehenengo emakume ingeniari elektrikoa (j. 1883).
• 1963 – Adolphe Menjou, estatubatuar aktorea (j. 1890).
• 1965ean desagertua – Mehdi Ben Barka, marokoar politikaria (j. 1920).
• 1971 –
  • Duane Allman, estatubatuar rock gitarra-jotzailea, The Allman Brothers Band taldearen sortzaileetako bat (j. 1946).
  • Arne Tiselius, suediar biokimikaria, 1948ko Kimikako Nobel Saria (j. 1902).
• 1980 – Ġorġ Borġ Olivier, Maltako lehen ministroa (j. 1911).
• 1981 –
  • Georges Brassens, frantziar abeslari eta musikagilea, herrialde hartako ezagunenetarikoa (j. 1921).
  • Stylianos Mavromichalis, Greziako lehen ministroa (j. 1899).
• 1990 – Juha Vainio, finlandiar kantautore eta konpositorea (j. 1938).
• 1991 – Mario Scelba, Italiako lehen ministroa eta Europako Parlamentuko presidentea (j. 1901).
• 1992 – Sir Kenneth MacMillan, ingeles balleteko-dantzaria eta koreografoa (j. 1929).
• 1993 – Lipman Bers, Rigan jaiotako estatubatuar matematikaria (j. 1914).
• 1997 –
  • Paul Guth, frantziar idazle eta kazetaria (j. 1910).
  • Anton Szandor LaVey, estatubatuar idazlea, musikaria, okultista eta Satanen Elizaren sortzailea (j. 1930).
• 2001 – Milorad B. Protić, serbiar astronomoa (j. 1911).
• 2002 - Marina Berti, italiar aktorea (j. 1924).
• 2003 – Franco Corelli, italiar tenorra (j. 1921).
• 2010 – Marcelino Camacho, espainiar sindikalista eta politikaria (j. 1918).
• 2011 – Walter Vidarte, uruguaiar aktorea (j. 1931).
• 2015 –
  • María Luisa Aguilar, Peruko lehen astronomo profesionala (j. 1938).
  • Zita Rezakhanova, kirgizistandar biki siamdarretako bat (j. 1991).
• 2017 –
  • Linda Nochlin, estatubatuar arte historialaria, unibertsitateko irakaslea eta idazlea (j. 1931).
  • Ninian Stephen, Australiako gobernadore orokorra (j. 1923).
• 2020 –
  • Juana Perea Plata, hispano-kolonbiar aktibista, ekintzailea eta enpresaria (j. 1970).
  • J. J. Williams, galestar errugbilaria (j. 1948).
• 2021 – Clément Mouamba, Kongoko Errepublikako lehen ministroa (j. 1943).

• Sehaska egutegiko izendegia: Oinatz.