خلخال (اردبیل)

خَلخال، چهارمین شهر پرجمعیت استان اردبیل و مرکز شهرستان خلخال است.

خلخال هروآباد، خالخال
کشور	ایران
استان	اردبیل
شهرستان	خلخال
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	هروآباد
سال شهرشدن	۱۳۲۵ قبل از میلاد مسیح
مردم
جمعیت	۳۹٬۳۰۴ تن(۱۳۹۵)
رشد جمعیت	۵٪- (۵سال)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۲۲۴۳متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	+۷
میانگین بارش سالانه	۳۲۰
روزهای یخبندان سالانه	۱۵۰
اطلاعات شهری
شهردار	ودود محمدی نیاری
ره‌آورد	عسل ناب
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۴۵
وبگاه	http://khalkhal.ostan-ar.ir/
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۹۱ ص
کد آماری	۱۲۱۹
خلخال روی نقشه ایران ۳۷°۳۶′۴۲″شمالی ۴۸°۳۱′۳۳″شرقی / ۳۷٫۶۱۱۷°شمالی ۴۸٫۵۲۵۸°شرقی

پ. ن:در سال های بسیار دور نام این شهر زیبا کیوان شهر بوده ودر اثر انفجار کوه آتشفشانی از ناو نابود گشته و بارش کردن و بزرگ شدن روستای هیرآب دوباره پا به عرصه گذاشته

شهر خلخال فراز و فرودهای زیادی داشته است و بنا بر گفته استاد حسین شمسی پور در کتاب جلایریان در تاریخ ایران این شهر در حمله مغولان ویران گشته و دگر نتوانسته آن شکوه و عظمت گذشته خویش را بازگرداند

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳۹۳۰۴ نفر (در ۱۱۵۰۱ خانوار) بوده‌است.^[۱][۲]

بخشی از شهرستان طارم در دوره قاجار به دستور مکتوب شاه قاجار از خلخال جدا و به زنجان واگذار شد، همچنین بخش کاغذکنان در سال ۱۳۵۹ به دلیل نبودن پل بروی رودخانه قزل‌اوزن در مسیر ارتباطی این بخش با خلخال، از این شهرستان جدا و به شهرستان میانه واگذار شد. به این ترتیب هم از وسعت خلخال کاسته شد هم از جمعیت آن.^[۳]

در زمان آشوری‌ها به آن هَرهار می‌گفتند.^[۴]

زبان مردم شهر خلخال و اکثر روستاهای اطراف آن زبان ترکی آذربایجانی است.^[۵] یکی از نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی که جزو میراث فرهنگی خلخال می باشد کتاب قاعده ی زبان تركي است که در سال ۱۲۸۹ هـ.ق توسط عبدالعلي بن ميرزا فضلعلي خلخالي نوشته شده است.نسخه خطی مذکور در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره ی ثبت ۶۱۸۵۱/۸۲۵۶ محافظت می شود و آنرا " قواعد زبان ترکی " و در شناسنامه کتب خطی ، " دستور زبان ترکی " نامیده‌اند .^[۶]

تعدادی از آبادی های شمال خلخال کُردنشین هستند و به لهجه کُردی کرمانجی سخن می‌گویند؛ در تعدادی از روستا های بخش شاهروداهالی به زبان تاتی صحبت می کنند.^[۷] واکثریت مردم شهرستان مسلمان و شیعه مذهب هستند ؛ اقلیتی نیز در بخش خورش رستم پیرو مذهب سنی هستند.^{[۸] [۹][۱۰]}

فرش خلخال در گذشته رواج بسیاری داشته و از رونق افتاده، ولی در سال‌های اخیر کوشش برای احیای آن صورت گرفته‌است.

در جاده اسالم برخی مکان‌ها در استان اردبیل و برخی در استان گیلان هستند، همانند: خرجگیل، شرشر، یالَ پیچ (پیچ بزرگ)، شوندَوْل، معدن، وَرگَه دَرَه، اسب هونی، مَتَش، لَرزَره، چَرَه سو، کرمان، گردنه الماس، مجره و خوجین. تلاش‌ها برای ثبت جاده اسالم در یونسکو به عنوان میراث جهانی ادامه دارد.

• امامزاده دانیال بن موسی کاظم در روستای خانقاه سادات
• روستای گردشگری لرد با قدمتی چند هزار ساله و یکی از خوش آب و هواترین روستاهای شهر خلخال که در بخش شاهرود واقع است
• آبشار آق‌بلاغ طولانی‌ترین چشمه آبشار ایران در لرد بخش شاهرود خلخال
• منطقه گردشگری ازناو
• آبشار نره گر
• کزج
• اندبیل
• قله آق داغ
• قله عجم
• موزه گنجینه خلخال شامل آثارباستانی مربوط به حفاری‌های منطقه خلخال و اردبیل
• غار کوخول عنبر در روستای لرد
• روستای برندق
• نمهیل
• منطقه حفاظت‌شده آق‌داغ در روستای لرد که دارای گونه‌های مختلف جانوری است
• رودخانه قزل‌اوزن در کنار نمهیل
• چشمه آب سرد میرعادل یا بیلدیر
• چشمه آب سرد ازناو در روستای خوجین
• آبشار نره‌گر
• بوزلو کوهول
• مسیر قدیم خلخال - گیلان
• ییلاق‌های سردول در روستای وهرآورد مربوط به طایفه‌های گوناگون از جمله ایل شاهسون
• طبیعت زیبای روستای آل‌هاشم
• فنا رود در روستای خوجین
• حاجت بولاغی (ائللر باغی)
• آبگرم روستای گرمخانه
• آب گرم روستای تیل
• کوه‌های روستای بلوکان
• روستای گیلوان با قدمت چند هزار ساله
• آبشار قاراقوش قایاسی واقع در کلی
• چشمه قیرخ بولاغ (چهل چشمه) واقع در روستای کلی

• نان‌های روغنی (نزیک - تل تل شیرمال- چای چورگی و …)
• عسل طبیعی خلخال که به لحاظ بکر بودن و کوهستانی بودن منطقه، یکی از غنی‌ترین و طبیعی‌ترین عسل‌های کشور می‌باشد و فراورده خاص عسل عبارتند از: شیرعسل، هویج عسل و پرتقال عسل
• شیرینی‌های محلی
• صنایع دستی همچون گلیم، جوراب‌های پشمی دست باف، شال، قالیچه و جاجیم خلخال
• انواع میوه‌ها که عبارتند از: (انواع سیب، گلابی، زرد آلو، هلو، انواع آلو، گیلاس، آلبالو، گردو، انگور، توت، خیار، کمبزه (خیرچا)، شاتوت، ریواس (اوشقون) و…

جشن رغایب یا جشن آرزوها که در مناطق مختلف آذربایجان به «اولولر بایرامی» شهرت دارد که در خلخال و در شهرکلور به سبک و سیاق خاصی برگزار می‌شود.

اولین شب جمعه ماه رجب، لیله الرغایب یا به عبارتی «شب آرزوها» است که فضیلت بسیاری دارد و به منظور کسب هر چه بیشتر رحمت‌الهی و رسیدن به حوائج معنوی، اعمالی نیز برای آن ذکر شده‌است. یکی از بخش‌های اصلی جشن رغایب، برپایی بازارچه محلی است. در این بازارچه کسبه و بازاریان منطقه شاهرود، شهرهای مجاور و حتی استان‌های مجاور نیز حضور یافته و اجناس و کالاهای گلچین شده خود را عرضه می‌نمایند.

در این مراسم، زنان در چندین گروه دایره‌ای شکل به دور هم چرخیده و به‌طور متناوب و با ریتم خاصی دست‌های گرده کرده همدیگر را به بالا و پایین می‌برند. مشابه این مراسم در روز سیزده بدر نیز اجرا می‌شود.

مردان منطقه نیز در این روز بازی‌های خاص را اجرا می‌کنند، که از آن جمله بازی قیشه مزا یا همان قیش ووردی است. این بازی که حول یک دایره بزرگ و در محوطه‌ای وسیع به اجرا در می‌آید، توسط دو گروه اجرا می‌شود.^[۱۱][۱۲]

شهر خلخال دارای سه رود جاری به نام‌های نورعلی چایی، قز باخان و هرو چایی است. آب هوای این شهر بسیار سرد و در بعضی از سال‌ها به ۴۰ درجه زیر صفر می‌رسد. تاریخ 17بهمن 1401همزمان در روز زلزله جنوب ترکیه که در شهرهای اسکندرون هاتای و غازی انتپ روی داد پدیده ابرهای معروف به ابرهای میخی شکل به وفور در آسمان خلخال دیده شد پدیده ای که برخی این دو پدیده زلزله ترکیه و ابرهای میخی را بهم مربوط شمردند اما عجیب اینکه فاصله خلخال تا جنوب ترکیه کیلومترها فاصله دارد و چگونه بهم مرتبط باشند

• آشاقی‌کوچه
• قازان داش
• قاضی‌لر خیابان امام حسین طرفی
• یوخاری‌کوچه
• قلعه‌باشی
• روشن‌محله
• بازار
• حمزه آباد
• پوچ دیبی
• خرابه حصار
• ائیشنه کوچه
• چول دره
• گونئی

• بقعه امامزاده محمد روستای گردشگری لرد
• امام زاده سید الیاس و سید هاشم روستای زاویه سادات
• امام زاده سید دانیال
• امام زاده قاضی‌لر
• امام زاده پیر سلیمان (زنجیرلی امامزادا)
• امام زاده روستای کالار
• مقبره سید محمد آقا
• امامزادگان الهاشم (روستای الشما)
• امام زادگان روستای خوجین
• امام زاده سید ابراهیم روستای خمس

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسه گیتاشناسی ۱۳۸۳ خ.
• مختصات و ارتفاع
• «خدرنبی آیینی سنتی در خلخال». پایگاه خبری سلام اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۹.