रोमन लिपि
Contributors to Wikimedia projects
Article Images
रोमन लिपि लिखावटको त्यो तरिका हो जसमा अङ्ग्रेजी सहित पश्चिमी र मध्य यूरोपको सारी भाषाहरू लेखिन्छन्, जस्तै जर्मन, फ्रांसिसी, स्पैनिश, पोर्चुगली, इतालवी, डच, नर्वेजियन, स्वीडिश, रोमानियाई, इत्यादि। यी बायाँबाट दाहिनेतर्फ लेखिन्छ।
| रोमन लिपि ल्याटिन लिपि | |
|---|---|
 | |
| प्रकार | |
समयावधि | अन्दाजी 700 BC – present |
| लेखन दिशा | बायाँ देखि दायाँ  |
| सम्बन्धित लिपिहरू | |
अभिभावक लिपिहरू |
|
| आईएसओ १५९२४ | |
| आईएसओ १५९२४ | Latn (215), Latin |
| युनिकोड | |
युनिकोड उपनाम | Latin |
| यो पृष्ठले अन्तर्राष्ट्रिय ध्वन्यात्मक वर्णमालामा ध्वन्यात्मक ट्रान्सक्रिप्सनहरू समावेश गर्दछ। अन्तर्राष्ट्रिय ध्वन्यात्मक वर्णमाला प्रतीकहरूमा परिचयात्मक गाइडको लागि, यो हेर्नुहोस्। | |
अङ्ग्रेजीका अतिरिक्त लगभग सबै यूरोपीय भाषाहरू रोमन लिपिका केही अक्षरहरूमा अतिरिक्त चिह्न पनि प्रयुक्त गर्दछन्।
असलमा रोमन लिपि ल्याटिन भाषाका लागि नैं बनेको थियो, अथवा कि ल्याटिनको आफ्नो लिपि छ। यस कारण यसको हरेक अक्षर लगभग सधैं एउटा नैं उच्चारण दिन्छ (अङ्ग्रेजीको प्रकार गडबड-घोटाला हुँदैन)। अति-प्राचीन रोमन लिपि यी थिए -
स्वरका माथि समतल रेखा (Macron)को अर्थ हुन्थ्यो कि स्वर दीर्घ छ ,मा यसलाई लेख्नु जरूरी मानिदैनथ्यो। पछि यूनानी भाषाका उधारका शब्द लाउनका लागि यूनानी लिपिबाट यी अक्षर लिएका हुन् : K (क), Y (इयु), Z (ज)। व्यञ्जन "उअ"का लागि V प्रयुक्त गरिन लाग्यो र स्वर "उ"का लागि U। यसका पनि केही पछि J (य) र W (व) जुडे। साना अक्षरहरूका रूप (a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z) मध्ययुगमा आए। पश्चिम र मध्य यूरोपको सारा भाषाहरूले लिखावटका लागि रोमन लिपि अपनाए।रोमन लिपिमा लिखी भएको अङ्ग्रेजी र त्यसको उच्चारणमा धेरै अधिक गडबड घोटाला छ। यसको कारण हो:
- रोमन लिपिलाई प्राचीन अङ्ग्रेजहरूले उधारो लिएका थिए आफ्नो भाषा लेख्नका लागि। अङ्ग्रेजीको आफ्नो लिपि छैन।
- मध्ययुगमा अङ्ग्रेजी भाषामा महा स्वर समारोपण (en:Great vowel shift) भयो। यस वजहबाट ज्यागातर मध्ययुगीन अङ्ग्रेजीका शव्दहरूमा विवृत स्वर उटकर संवृत स्वरमा बद्लिए। संवृत स्वर तल झरेर द्विमात्रिक स्वरहरूमा बद्ले ती शव्दहरूको स्पेलिंग जस्ताको तस्तै रह्यो।
- अङ्ग्रेजीको मानकीकरण हुनेका पछि स्पेलिंग परिवर्तन र पनि कठिन भयो।
अन्य यूरोपीय भाषाहरूमा लिखावट र उच्चारणमा उति भेद छैन, र यदि छ पनि त त्यसको राम्रा नियम छन्।
- रोमन लिपिमा एउटा नैं अल्फाबेटका धेरै उच्चारण हुन्छन्। जस्तै c कहीं 'क' कहीं 'च' कहीं 'स' हुन्छ।
- एउटा नैं उच्चारण धेरै अल्फाबेट्स वा तिनको समूहबाट हुन्छ - जस्तै कको उच्चारण 'k'बाट (kill), 'ch'बाट (school) , 'C'बाट (Coat),
'Ck'बाट (Check) वा 'Q' (Cheque) हुन्छ।
- धेरै अल्फाबेट उच्चारित नैं छैन्दै (silent रहन्छन्) - जस्तै listenको उच्चारण 'लिसेन्' हुन्छ नकि 'लिस्टेन'।
- अल्फाबेटहरूको नाम केही छ र तिनको उच्चारण केही र हुन्छ। जस्तै 'h'को नाम "एच" र उच्चारण "ह" हुन्छ। 'w'को नाम 'डब्लू' वा 'डबल्यू' छ तर उच्चारण 'व' हुन्छ।
- रोमनमा 'स्माल लेटर' र 'कैपिटल लेटर'को झंझट हो। कैपिटल लेटरका प्रयोग धेरै कम छन् तथा यी काम 'स्माल लेटर'बाट पनि हो सकन्थे। उदाहरणका लागि व्यक्तिवाचक संज्ञाहरूको आरम्भ कैपिटल लेटरबाट गर्ने कुनै तर्कसंगत आधार छैन। यसै प्रकार वाक्यका आरम्भको पहिलो वर्ण कैपिटलबाट लिखने पनि कुनै औचित्य छैन। (बोलनेमा त यस्तो छैन गर्न सकते, फेरि लिखनेमा क्यहरू?)
- अक्षरहरूको आकार सानो-ठुलो हुन्छ।
- धेरै सी ध्वनिहरूका लागि कुनै अल्फाबेट छैन। जस्तै च, श, थ, वगैराह।
- धेरै अल्फाबेट एक-अर्काबाट काफी मिलते-जुल्दछन् (विशेषत: 'कर्सिव लेखनमा) जसबाट एकका बजाय अर्काको भ्रम हुन्छ।
रोमन वर्णमाला' वा ल्याटिन वर्णमाला धेरै युरोपेली र अन्य भाषाहरूमा प्रयोग गरिने वर्णमाला हो। यसको उत्पत्ति प्राचीन ल्याटिन भाषाबाट भएको हो, तर, थुप्रै भाषाहरू यसमा लेखिन्छ। यसमा मुख्यतया यी अक्षरहरू हुन्छन्:
| अक्षर : | A | B | C | D | E | F | G | H | I | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | V | X |
| उच्चारण (लातिनी) : | अ (आ) | ब | क | द | ए (ऍ) | फ | ग | ह | इ (ई, य) | ल | म | न | ओ (अ) | प | क्व | र | स | त | उ (ऊ, उअ) | क्स |
| ठुला अक्षर | ||||||||||||
| A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M |
| N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z |
| साना अक्षर | ||||||||||||
| a | b | c | d | e | f | g | h | i | j | k | l | m |
| n | o | p | q | r | s | t | u | v | w | x | y | z |
रोमनहरूले प्रयोग गरेका ल्याटिन वर्णमाला:
| चिह्न: | A | B | C | D | E | F | G | H | I | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | V | X | Y | Z |
| अक्षरको ल्याटिन नाम: | ā | bē | cē | dē | ē | ef | gē | hā | ī | kā | el | em | en | ō | pē | qū | er | es | tē | ū | ex | ī Graeca | zēta |
| ल्याटिन नाम (आइ.पी.ए.): | [aː] | [beː] | [keː] | [deː] | [eː] | [ɛf] | [geː] | [haː] | [iː] | [kaː] | [ɛl] | [ɛm] | [ɛn] | [oː] | [peː] | [kuː] | [ɛr] | [ɛs] | [teː] | [uː] | [ɛks] | [iː 'graɪka] | ['zeːta] |
अरु भाषाहरूमा यस वर्णमालामा आधारित भिन्न अक्षरहरू छन्। तिमध्ये केही हुन: á é í ó ú à è ì ò ù ä ë ï ö ü ñ â ê ô ạ ẹ ị ọ ụ ã ẽ ĩ õ ũ ả ẻ ỉ ỏ ủ đ। केही भाषाहरू जसमा यस्ता परिवर्तित अक्षरहरू प्रयोग गरिन्छ: स्पेनी भाषा, एस्पेरान्तो, चेक भाषा, पोलिश भाषा, रोमानी भाषा र भियतनामी भाषा।