Justus Georg Schottelius
Współtwórcy projektów Fundacji Wikimedia
Article ImagesJustus Georg Schottelius/Schottel (ur. 23 czerwca 1612 w Einbeck (Dolna Saksonia), zm. 25 października 1676 w Wolfenbüttel) – najważniejszy gramatyk niemiecki w XVII wieku; purysta językowy, poeta, autor wierszy okolicznościowych i utworów scenicznych[1][2].
Imię i nazwisko urodzenia |
Justus Georg Schottel | ||
---|---|---|---|
Data i miejsce urodzenia |
22 czerwca 1612 | ||
Data i miejsce śmierci |
25 października 1676 | ||
Zawód, zajęcie |
poeta, gramatyk, purysta językowy | ||
Narodowość |
niemiecka | ||
Tytuł naukowy |
doktor praw Helmstedt 1646 | ||
Alma Mater |
uniwersytety w Helmstedt, Hamburgu, Lejdzie, Wittenberdze | ||
|
Uczęszczał do szkoły w rodzinnym mieście. Po śmierci ojca, ewangelickiego pastora, zaczął w wieku 17 lat zarabiać, udzielając korepetycji, żeby podjąć naukę w gimnazjum w Hildesheim. Studiował na kilku uniwersytetach, m.in. w Lejdzie, w Lipsku i Wittenberdze. W 1638 roku przeprowadził się do Brunszwiku (Braunschweig), gdzie był guwernerem w rodzinie patrycjuszy, a następnie na dworze księcia Augusta w Wolfenbüttel, pełnił tam również rolę nadwornego poety. Sprawował ponadto kilka innych ważnych funkcji, był m.in. kanonikiem kapituły, radcą kancelarii dworskiej. 1646 został doktorem praw na uniwersytecie w Helmstedt. Od 1644 mieszkał w Wolfenbüttel[2]
Twierdził, że język niemiecki należy obok łaciny, greki i języka hebrajskiego do najstarszych głównych języków (Hauptsprachen) świata. Głosił istnienie w języku niemieckim tzw. wyrazów rdzennych (Stammwörter), które poprzez derywację i kompozycję pozwalają na nieograniczone tworzenie nowych wyrazów. Do tej teorii nawiązywali w swoich pracach leksykograficznych późniejsi XVIII-wieczni leksykografowie[3].
Dążył do unormowania języka niemieckiego pod względem pisowni i gramatyki. Uważał, że język ogólny powinien być ponadregionalny. Unormowanie języka niemieckiego powinno opierać się nie na dialektach, a na języku warstw wykształconych.
Schottel głosił potrzebę czystości języka ojczystego i jako aktywny członek (od r. 1642) Towarzystwa Owocodajnego (Die Fruchtbringende Gesellschaft) z przydomkiem „Der Suchende” („Poszukujący”) zastępował wyrazy obce wyrazami rodzimymi. Jego zniemczenia dotyczyły głównie terminologii gramatycznej, jak: Abwandlung (Deklination), Mehrzahl (Plural), Geschlecht (Genus), Zahlwort (Numerale), Zeitwörter (Verben), a także nieudane: Vornennwörter (Pronomina), Vorwörter (Präpositionen), Ergrößerung (Komparation). W duchu patriotyzmu językowego uważał, że kondycja moralna narodu zależy od języka. W zbiorze wierszy Fruchtbringender Lustgarten (1647) ostrzega przed zagrożeniami ze strony „grasującej cudzoziemszczyzny”, która może zmienić obyczaje i mentalność narodu[1]. W roku 1646 przystępuje też do stowarzyszenia Pegnesischer Blumenorden[4].
Jego dwa główne dzieła to: Deutsche Sprachkunst (1641) i Ausführliche Arbeit von der teutschen HaubtSprache (1663). Ta druga praca liczy 1500 stron i podzielona jest na pięć części: 1. Pochwała języka niemieckiego jako języka głównego 2. Słowotwórstwo, fleksja, pisownia 3. Składnia 4. Tworzenie utworów wierszowanych 5. Siedem traktatów[5].
W tejże pracy dołącza listę 51 wyrazów obcych, które jego zdaniem, nie wymagają zniemczenia, m.in.: Poet, Doctor, Fakultet, Philosophey, Melodey, Proceß, Parlament, Element[1].
Schottelius zapoczątkował systematyczne badania nad językiem niemieckim. Do rozpowszechnienia jego poglądów przyczynił się w sposób istotny Johann Bödiker, autor przeznaczonej dla szkół gramatyki z roku 1690[6].
W roku 1646 zawiera ślub z Margaret Cleve, która rok później umiera przy porodzie. W 1649 jego żoną zostaje córka adwokata Anna Maria Sobbe[4].
- ↑ a b c Ryszard Lipczuk: Geschichte und Gegenwart des Fremdwortpurismus in Deutschland und Polen. Frankfurt/M. 2007, s. 29.
- ↑ a b Schottelius, Justus Georg (Artikel aus Neue Deutsche Biographie) | bavarikon.
- ↑ Peter Ernst: Deutsche Sprachgeschichte. Eine Einführung in die diachrone Sprachwissenschaft des Deutschen. Wien 2005, s. 190.
- ↑ a b Zeno, Biografie von Justus Georg Schottelius [online], www.zeno.org [dostęp 2024-01-18] (niem.).
- ↑ Gudrun Brundin: Kleine deutsche Sprachgeschichte. München 2004, s. 139–145.
- ↑ Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław 2021, s. 145.
- Gudrun Brundin: Kleine deutsche Sprachgeschichte. München: W, Fink, 2004.
- Peter Ernst: Deutsche Sprachgeschichte. Eine Einführung in die diachrone Sprachwissenschaft des Deutschen. Wien: Facultas Verlags- und Buchhandels AG, 2005.
- Ryszard Lipczuk: Geschichte und Gegenwart des Fremdwortpurismus in Deutschland und Polen. Frankfurt/M.: Peter Lang, 2007.
- Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2021.
- ISNI: 0000000110599131
- VIAF: 44415589
- LCCN: no2010093272
- GND: 118610554
- LIBRIS: zw9dj19h4h9t9gw
- BnF: 12563918t
- SUDOC: 031977871
- NLA: 35721237
- NKC: mzk2009511099
- NTA: 068584083
- BIBSYS: 90606480
- CiNii: DA05188706
- Open Library: OL677493A
- PLWABN: 9810620864405606, 9810564099505606
- NUKAT: n96403041
- J9U: 987007594665605171
- PTBNP: 170752
- LNB: 000304921
- ΕΒΕ: 162656
- LIH: LNB:CdYk;=B7
- RISM: people/101540