สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย กรมพระเทพนารีรัตน์

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี กรมพระเทพนารีรัตน์ (19 ธันวาคม พ.ศ. 2421 - 27 สิงหาคม พ.ศ. 2430) พระราชธิดาพระองค์ที่ 24 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เป็นพระโสทรเชษฐภคินีในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 เจ้าฟ้าชั้นเอก กรมพระเทพนารีรัตน์
ประสูติ	19 ธันวาคม พ.ศ. 2421
สิ้นพระชนม์	27 สิงหาคม พ.ศ. 2430 (8 ปี)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี กรมพระเทพนารีรัตน์ ประสูติเมื่อวันพฤหัสบดี แรม 10 ค่ำ เดือนอ้าย ปีขาล สัมฤทธิศก จ.ศ. 1240 ตรงกับวันที่ 19 ธันวาคม พ.ศ. 2421^[1] เป็นพระราชธิดาพระองค์ใหญ่ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง แรกเริ่มพระองค์ยังไม่ได้รับพระราชทานพระนาม ชาววังจึงออกพระนามว่า "ทูลกระหม่อมหญิงใหญ่"^[2]

เมื่อพระองค์ตามเสด็จพระบิดาประพาสเมืองเพชรบุรีได้ 3-4 วัน ก็ประชวรไข้ จนเสด็จกลับพระนครก็ไม่หาย มีพระอาการเสวยไม่ได้ พระกายซูบผอมและร้อนบ้าง มีพระบังคนปนเสมหะ และมีพระยอดขึ้นที่พระศอบ้างพระกรรณบ้าง จนกระทั่งสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 27 สิงหาคม พ.ศ. 2430 เวลา 12:42 น. ขณะพระชันษา 8 ปี 8 เดือน 11 วัน ถึงเวลา 5 โมงเย็นเศษ เชิญพระศพไปยังพระที่นั่งจักรีมหาประสาทองค์ตะวันออก สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร พระราชทานน้ำหลวงสรงพระศพ ต่อมาย้ายไปประดิษฐาน ณ หอธรรมสังเวช เคียงข้างพระโกศพระศพสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าศิริราชกกุธภัณฑ์ แล้วโปรดให้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ทอดผ้าบังสุกุล พระสงฆ์ 160 รูปมีพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส เป็นประธานสวดสดับปกรณ์^[3]

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เฉลิมพระนามหลังสิ้นพระชนม์ว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี ในปี พ.ศ. 2431^[4] ส่วนสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงจึงทรงนำทรัพย์สินส่วนพระองค์ของพระราชธิดามาสร้างเป็นถนน โดยพระราชทานนามว่า "พาหุรัด" เพื่อเป็นอนุสรณ์แด่พระราชธิดาอันเป็นที่รัก

ในวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2458 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชโองการสถาปนาพระอัฐิสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอฯ เป็นเจ้าฟ้าต่างกรมฝ่ายในที่ "กรมพระ" มีพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี กรมพระเทพนารีรัตน์^[5] เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัยนั้น เมื่อยังเสด็จดำรงพระชนม์อยู่ ทรงมีมารยาทเรียบร้อยเป็นอันดีสมควรกับขัตติยราชกุมารี เป็นที่เสน่หาปราโมทย์แห่งพระประยูรญาติทั้งปวงยิ่งนัก

• 19 ธันวาคม พ.ศ. 2421 - 27 สิงหาคม พ.ศ. 2430 : สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิง

ภายหลังสิ้นพระชนม์

• พ.ศ. 2431 : สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี
• 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 : สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี
• 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2458 : สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี กรมพระเทพนารีรัตน์
• 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478 : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัตมณีมัย ประไพพรรณพิจิตร์ นริศรราชกุมารี กรมพระเทพนารีรัตน์