بابا وجید

بابا وجید
جم	777 . بِستامی کابل
بولی	پنجابی
دور	1550 ای. توں 1650 ای.

بابا وجید (جنم 1718 ای.^[۱]) اِک پنجابی صُوفی کوَی سی۔ بابا وجید پرسِدّھ پنجابی صُوفیاں سَن٘تا- بابا فرید، شاہ حسِین، سُلطان باہو، علی حیدر، فرد فقِیر، غُلام فرید وغیرہ وِچّ اہم تھاں رکھدے ہَن۔

بابا وجید سولویں، ستارویں صدی دا صُوفی سنت کوَی ہویاں اُوہ بَھگتی لہر دا وِشواسی تے اِک نِدھڑک کوَی سی، بابا وجید پرسِدّھ پنجابی صُوفیاں سَن٘تا- بابا فرید، شاہ حسِین، سُلطان باہو، علی حیدر، فرد فقِیر، غُلام فرید آدی وِچّ مہتّوپُورن ستھان رکھدے ہَن۔^[۲]

ابو وجید دا پُورا نام ابو بایزید تیفور بن اِسائل بِستامی سی ایہناں دا جنم 777 ای. نوں عیسیٰ اِبن آدم دے گھر ہویا جو بِستام دے رہن والے سی۔ آپ دے دادا آتش پرست سن تے والد بِستام دے مہان بزُرگا وِچوں گِنے جاندے ہَن۔ وجید جی دا ناں بایزید بِستامی لِکھن کرکے دو وکّھرے-وکّھرے ناں ہون دا بُھلیکھا پَے جاندا ہے۔ وجید جی دا جنم (قابل) بِستامی ستھان ‘چ ہون کرکے ایہناں نوں بایزید بِستامی کیہا جاندا ہے۔

بابا وجید خاں پٹھان سن۔ آپ پہلا فوج وِچّ رہے پھِر سادھ سنگت وِچّ آ کے اُپرام چِت ہو کے تیاگی بن گئے اوہ چنگا ٹھاٹھ باٹھ دا جیون بصر کردے سن۔ پرسِدّھ کھوجی ڈاکٹر. موہن سنگھ نے بابا وجید جی دا سماں 1550 ای. توں 1650 ای. مِتھیا ہے۔ اُس نے وجید جی نوں جالندھر دا جمّپل دسّیا اَتے ایہہ وی آکھیا ہے کہ اوہناں نے صُوفیاں دے ‘روسنیئے` دولے دی بُنیاد رکّھی۔<sup>[۳]</sup> بھائی کاہن سنگھ نابھہ نے وجید جی دا سماں 16 وی صدی دے مدّھ دا دسّیا ہے اوہناں انوسار بایجید اِک مہاتما سادُھو سی جو بسوام (مُلک پھارِس) وِچّ رہندا سی۔ ایہہ پہلا پکّا مُسلمان سی پر پِچھو ویدانتیاں دی سنگت اپنا لئی۔ ایہناں دے چیلے ‘روسنی` کراؤدے ہَن۔^[۴] میلاں بخش کشتہ ایہناں نوں قابل دے جمّے منّدے تے کہندے ہَن کہ ایہہ اُتھے کِسے ہِندُوستانی سادُھو دی سنگت کرکے سنسار توں اُپرام ہو گئے تے متھرا آں کے بھارتی دھرماں دا ادِھَٔین کرن لگے۔ پنجابی ساہت دے اِتہاس وِچّ اِک روایت ایہہ وی سُنیندی ہے کہ ایہہ سیّد ہاشمشاہ دے ماما سن۔^[۳] اِس پرکار آپ دے جنم بارے وِدواناں وِچّ متبھید پائے جاندے ہَن۔ سبھّ نے جنم دا سماں وکھّرا-وکھّرا دسّیا ہے۔ بابا وجید جی دی کویتا نوں ہاس-حصص دی دھارا وِچّ گِنیا جاندا ہے۔ سنسار دی کانی ونڈ نوں رب دی کھیڈ کرکے درسایا ہے پر اِس نوں اجیہے وِیَنگ بھرے ڈھنگ نال بیانیا گیا ہے کہ بدو-بدی نِمھی جِہی ہاسی مُنہ تے آں جاندی ہے^[۵]۔

             مُورکھ نوں اسواری ہاتھی گھوڑیاں۔
             پنڈت، پِیر پیادے، پاٹے جوڑیاں۔
             کردا سُگھڑ مزوری، مُورکھ دے گھر جائ۔
             وجیدا کَون صاحِب نوں آکھے، اِنج نہیں اِنج کر۔6

راما کرشن لاجونتی اپنی پُستک ‘پنجابی صُوفی پوئٹس` دی بُھومِکا وِچّ کہندی ہے کہ وجید جی نے بھارت آ کے سِدّھ دے اپنے گورو پاسو رُوحانی سِکّھیا پراپت کِیتی سی۔ اِس توں عِلاوہ آپ نے بھارت وِچّ رہِ کے انیکاں یوگ سنبندھی کِرِیاواں حَاصل کِیتِیاں آپ نے مُول رُوپ وِچّ توحید (فنا) دا سِدھانت ستھاپت کِیتا جو مگرو آ کے صُوفی مت دا کیندری دھورا بنیا آپ سنت دادُو دیال دے چیلے بنے۔^[۶]

وجید جی دی رچنا پنجابی تے ہندی دوہاں بھاساواں وِچّ ہی مِلدی ہے۔ ہندی وِچّ 150 دے لگبھگ اڑِلّ مِلدے ہَن۔ آپ دی رچنا نوں ہندی وِچّ ارِلّ کیہا جاندا ہے۔ پنجابی وِچّ چؤتُکے پداں والی رچنا نوں سلوک کیہا جاندا رِہا ہے۔ جِنہاں دے انت وِچّ “وجیدا کَون صاحِب نوں آکھے ایؤں نہی انو کرے۔” پنجابی وِچّ وجید جی دے سلوک عامَ لوکا دی جوان تے چڑھے ہوئے ہَن۔ پیارا سنگھ پدم نے وجید دی رچنا دا ویروا اِس پرکار دِتّا ہے ٭ 2 شبد (راگ تِلنگ کافی، راگ بِلاول) ٭ 40 سلوک ٭ 33 توتیئے ٭ 1 ماجھ ٭ نِشاندائک سُوچی دی وستُو ٭ 1 دوہر ٭ 150 اڑِلّ پرو. پیارا سنگھ پدم نے اپنی پُستک ‘بابا پھجید` وِچّ 135 اڑِلّ وی شامل کِیتے ہَن، اِس توں عِلاوہ رچِت 14 گرنتھ وی دسّے ہَن جِنہاں وِچّ اُتپتیناما، گرجناما، پریم نامہ تے گُننام مالا آدی آؤتندے ہَن وجید جی دِیاں ساتھیاں وی مِلدیا ہَن جِنہاں نوں رجب علی نے اِک تھاں اِکّٹھا کِیتا۔^[۷] وجید نے ہندی وِچّ 14 پُستکا لِکھیاں۔ وجید دی کویتا دی سُر اَتے مُحاورہ مدّھکالی ادھیاتمکتا والا ہی ہے۔ پر تاں وی ایہہ اجیہی ادھیاتمکتا ہے جہڑی سماجک سمسّیاواں بارے سُچیت درِشٹی دی سُوچک ہے۔^[۸]

بابا وجید اِک دِن سِکار گئے تاں اِک گربھ وتی ہرنی ایہناں دے تیر نال گھائل ہو کے دم توڑ گئی تے اُسدے پینتٹ وِچوں نِکلے بچّے جو تڑپھ-تڑپھ کے دم توڑ گئے۔ وجید اُتّے اِس دا ڈانڈھا اثر ہویا اَتے اوہ اپنا تیر کمان توڑ کے تے باقی سبھ کُجھ چھڈ چھڈاکے فقیر ہو گئے، جِتھے اوہ پہلا بلوان جودھے پٹھان سن، اُتھے ہُن بے-ہتھیار ہو کے بالکُل نِمانے نِتانے جِہے ہو گئے۔^[۹]

وجیدا جب ہوتے پُوت افغان کے

تَب دیتے دستے موڑ

اب شرن پَرے رگھُناتھ کِیت

سکہِہ ن تِنکا توڑ۔

صُوفی انوبھوَ توں بھاوَ وجید جی دا ادھیاتمک انوبھوَ جاں رہسّوادی انوبھوَ ہے۔ ایہہ کاوَ انوبھوَ وی ہے کیونکہ اوہ کوَی ولوں وی بُھومِکا نِبھاؤدے ہَن۔ ایہہ انوبھوَ اوہناں دا جیون انوبھوَ کیہا جاں سکدا ہے کیونکہ اوہ جیودے وسدے رسدے سماج وِچّ وِچردے لوکا نوں پریردے اُپدیش دے سن۔ اِس لئی اوہناں دا انوبھوَ سدا چارک انوبھوَ وی ہو نِبڑدا ہے۔ صُوفی مت وِچّ پریم بَھگتی دا سنکلپ لیاندا گیا ہے، بغداد کیندر جس وِچّ مہاسِبی، جُنید تے الگجالی جِہے پرسِدّھ صُوفی ہوئے، صُوفی مت وِچّ دارشنِکتا نوں پروِشٹ کرن والا کیندر منّیا جاندا ہے۔ مہاسِبی انوسار جِؤندے ہی مر جانا صُوفی مت دا سار ہے۔ بیاجید بِستامی دا سبندھ وی اِس کیندر نال ہے۔ اوہناں نے صُوفی مت نوں ‘فنا` دا سِدھّانت دِتّا۔ پرو. موہن سنگھ جی دا کتھن ہے “رہسّواد دے اِسلاَمی رُوپ نوں صُوفی مت کہندے ہَن” ابو بیجید بِستاسی توں اِک واری پُچّھیا گیا کہ توساں صُوفی مت اندر اِتنی اُچّی پدوی کِویں پراپت کِیتی تاں اوہناں نے اُتّر دِتّا، “میں اپنے آپ نوں اُسے طرحاں اِک پاسے سُٹّ دِتّا جِویں سدھّ اپنی کُنج نوں لاہ کے سُٹّ دِندا ہے۔ تد میں اپنے آپ تے وِچار کِیتا تے مینوں پتہ لگّ گیا کہ میں اوہ ارتھات پرماتما ہاں۔” وجید جی دی پریما بَھگتی کئی رُوپاں وِچّ پرگٹ ہوئی ہے جِویں-

نِس مہِہ آوے نین٘د، انّ نہِں کھات ہے۔

پل پل پرے ن چین، جی ایہہ جات ہے۔

تم ترُور ہم چھانہ، پھیر کیوں کیجیئے۔

وجیدا گھر پر اَن٘تر کھولھ کہ درشن دیجیئے۔

وجیدا جی انوبھوَی صُوفی کوَی ہَن جِنہاں نے ربّ نال ابھیدتا پراپت کرن لئی عِشقَ دا راہ پھڑیا۔ صُوفی مت وِکھ غُصّے نوں سارے عیباں دی جڑ منّیاں گیا ہے نِمرتا صُوفی فِقیراں دا اِک وڈّا گُن ہے۔ صُوفی کاوَ وِچّ سماجک کانی ونڈ پرائے در تے بیٹھنا، سہِنسیلتا، شرنی، کرم-کانڈاں دا ورودھ، کام، کوردھ، لوبھ، موہ ہنکار دے وسّ نہ ہونا آدی انیکا نیتِک مانتاوا نوں اپناؤنا لئی پریرنا دِندا ہے اُس دی رچنا دا پردھان وِشا سماج دی کانی ونڈ ہے۔^[۱۰]

بابا وجید دی کویتا دا سرب پرمُکّھ گُن ایہہ ہے کہ اُسنے بڑی درِڑتا اَتے ہِمت نال سماج دی کانی ونڈ اُتّے کٹاخش کِیتا ہے۔ بابا وجید دی پنجابی کویتا دوویں غلہّ وِچّ وِلکھّن ہے اُسدا وِشا تاں نِویکلا ہے ہی، اُسدا بہر وی نِگلی چال والا ہے وِشے وستُو دی وشیشتا اِس گلّ وِچّ ہے کہ پہلاں کِسے سنت کوَی نے اِس طرحاں سماجک انیاں اُتّے اُنگل رکّھ کے اُسدی ذمہ واری ربّ اُتّے نہیں سُٹی۔ ایہناں دی رچنا سانوں اکھنڈ رُوپ وِچّ نہیں مِلدی، کُجھ کویتا صُوفی گائکاں دے کنٹھ رُوپ وِچّ سنبھال کے رکّھی ہوئی ہے۔ وجید دِیاں کئی رچناواں وِچّ شبداں دی چون بڑی سُچجّی تے پربھاوشالی ہے۔^[۱۱]

وجید دی کاوَ رچنا دی دُوجی وِشیستائی اِسدا چُست چھند پربندھ ہے، روپک پکّھوں، نِرالی چال ہے، ہندی وِچّ اڑِلّ چھند دی ورتوں عامَ ہے تے کئیاں کوِیاں اِسنوں اپنایا ہے، ہر اِک بھاشا دے ساہت دا اِتہاس اِس گلّ دا گواہ ہے کہ سبھ توں پہلا ساہت سِرجنا چھند بدھّ رُوپ وِچّ ہی ہوئی، چھند بدھّ رچنا دا سبھ توں وڈّا گُن ایہہ ہے کہ اوہ چِنرجیو ہو جاندی ہے۔ چھند اپنا سماجک رول کویتا دے رُوپ وِچّ بھاشا راہی ہی نِبھاؤدا ہے۔ چھند دا پریوجن سوَر گتی جاں کال کے منمتے ویگ نوں قابُو کرکے اُس وِچوں کلاتمک پیٹرن دی سمبھاونا نوں اُجاگر کرنا ہے۔

النکار دا سنبندھ کاوَ وی باہرلی سجاوٹ کوَی دے اندرلے اُتشاہ اَتے اوج نال ہے۔ النکار نوں کاوَ دا ضروُری انگ منّیاں جاندا ہے کیونکہ ایہہ کاوَ وِچّ سوندری تتّ دا وادھا کردا ہے۔ النکاراں دا اُپیوگ کاوَ دے سوندری نوں ودھاؤنا ہُندا ہے۔ ایہہ سودری کاوَ دے پکّھ دا ہووے جاں ابِھویکتی پکّھ دا بھاواں نوں سجاؤننا، اوہناں نوں رمنیک بناؤنا النکاراں کا کّم ہے اَتے اوہناں دا دُوجا کّم بھاواں دی ابِھویکتی کلا نوں سُندر اَتے پربھاوشالی بناؤنا ہے۔ النکار دے ارتھ ہَن گہنہ جو کہ کاوَ سُندری دے سِنگار دا اِک سادھن ماتر ہَن۔ النکار دو پرکار دے ہُندے ہَن شبد النکار، اَتے ارتھ النکار۔

اِس دا سنبندھ منُکّھ دِیاں مُول پروِرتیاں نال ہے کویتا نوں پڑھن سُنن نال جو انند پراپت ہُندا ہے اوہو ہی کویتا دا رس ہُندا ہے۔ وجید جی اِک سنت کوَی سن، اِس لئی اوہناں دی کویتا وِچّ سانت رس دی پردھانتا ہے۔ اِس توں بِناں بَھگتی رس، ادبھُتّ رس، شِنگارا رس، بھیانک رس دا پرویس وی مِلدا ہے۔

سانت رس دا ستھائی بھاوَ نِروید جاں ویراگ ہے۔ سنسار نوں مِتھیا منّ کے اِس نال موہ نہ کرنا وی اِک طرحاں من وِچّ شانتی پیدا کرنا ہُندا ہے۔

کرُ لَے کوئی سُکرِت، پِچھوں پچھتاوسی۔

مُیاں دُہیلے مارگ، جم سَن٘گِ جاوسی۔

نہ تھِر باپُ ن ماتُ، ن کوئی مِیت رے۔

وجیدا دُکھ لگے ن کوئِ، دئے ہر چیتُ رے۔

بَھگتی رس دا ستھائی بھاوَ ایشوری پریم ہے۔ وجید دے سلوکاں وِچّ پرَبُھو پریم ستھائی بھاوَ ہے۔ ایہناں وِچّ پیندا ہویا انوراگ تے ویراگ سنچاری بھاوَ ہے۔ ایہناں سادھناں نال وجید جی دی کویتا وِچّ پرَبُھو پریم دے ستھائی بھاوَ توں پیندا ہویاں بَھگتی رس خوب پیدا ہویاں ہے۔

ادبھُت رس دا ستھائی بھاوَ اسچرج جاں حیرانی ہے انوکھی تے وِچرِت اوَستھا جو بیان کِیتی نہیں جاں سکدی، اوہ ادبھُت رس پیدا کردی ہے۔ ڈاکٹر. امرجیت سنگھ نے لِکھیا ہے کہ وجید دِیاں کاوَ یُکتیاں سرل، سپشٹ تے کاٹویں تیکھنتا رکّھدیاں ہَن۔ جہڑیاں کَتھنی تے کرنی، امیر تے غریب، پراپتی تے لالسا، تھُڑھ تے بہُلتا ورگے وِرودھی جُٹّاں تے تناؤ وِچوں من اِچھّت اُپدیش جاں سیدھ اُتّے دھیان کیندرِت کرواؤندی وِدھی دوارا سادھارنتا نوں وِلکھّنتا وِچّ بدل دیندیاں ہَن۔

کیؤس میرا مدھانا، باسک ناگ کرِ۔

کھارا کیؤ سمنُند، رتن نِکال کرِ۔

چن٘د کلنک لگائیو، سیاہی وِچّ دھرِ۔

ہاس-رس کیوَل موٹا ٹھُلھا ہاسہ نہیں اِس وِچّ کھِڑ-کھِڑا کے کُھلے ہاسے نال بُلھاں وِچکار رہن والی مُسکراہٹ وی شامل ہے۔ اِس طرحاں زور دا ہاسہ، وِیَنگ، حاضر-نوابی سبھ ہاس رس وِچّ شامل ہَن۔ ڈاکٹر. ایسّ.اینس. کوہلی دے کتھن انوسار وجید اپنیاں چُہپالی کویتاواں وِچّ جِتّھے گیان دِیاں غلہّ کردا ہے۔ اُتّھے نال ہی جلن تے جِویں سُتھرے وانگ ہس رس وی بھردا ہے۔ جِویں

گُٔوآں دیندا گھاہ ملیدا کُتّیاں۔

جاگدیاں تھیں کھوہِ کے، دیندا سُتّیاں۔

چہوں کُنٹی ہے پانی، تال سر بصر۔

وجیدا کَون صاحِب نو آکھے ایؤں نہی اننج کر۔

وجید دی شیلی تے شبداولی بھگت بانی اتھوا سنت بچنا والی پرتکھّ دِسدی ہے، شبد جوڑ وی گورو گرنتھ صاحِب دی یوجنا انوسار ہَن۔ ڈاکٹر. ہرِبھجن سنگھ انوسار وجیدا دی وِچاردھارا اُپر بہُت سارے دھرماں تے درِشٹیکوناں دا پربھاو سی، جس کرکے آپ اِک سرب سانجھے سنت ہو نِبڑے۔ اِسے لئی ہی اپنی رچنا دی بھاشا وی سرب سانجھی ہے۔ اپنی رچنا دی بھاشا سنت بھاشا پردھان پنجابی تے ہندی ہے- سنت کوَی ہون کرکے اوہناں دی بھاشا اُپر کئی عِلاقیاں دی بولی دا اثر ہے۔ کُجھ سلوک اجیہے مِلدے ہَن جو ٹھیٹھ اَتے شُدّھ پنجابی ہَن۔ جِویں-

ایکتا مان ن کریئے، ڈریئے قادروں۔

کیتی بھر بھر گئی شمُندر ساغروں۔

وجید جی دھرماں توں اُپر اُٹّھ چُکّے صُوفی درویش سن ایہناں گُناں کرکے ہی اوہ حرمن پیارے صُوفی کوَی بن گئے۔^[۱۲] اُس دی رچنا دا پردھان وِشا سماج دی کانی ونڈ ہے اَتے آشا سماج دی اِس کانی ونڈ اُتّے جھات پُواؤنا ہے۔ اوہناں اپنی کویتا۔ وِچّ ہور وی کئی وِشیاں بارے وِچار کسّے ہَن۔ جِویں

صُوفی رہسّواد دے آچار وِدھان انوسار آتم سادھنا دا اخیرلا مُقام رجا ہے جہڑا سادھک ‘شِرک` نوں تیاگ کے ایکتو نِشٹھ بن جاویگا اَتے ایہہ پرتیت کریگا کہ ہر قِسم دی قُدرت کھُداں نوں حَاصل ہے اوہناں انوسار ربّی بھانے لُوں ٹالیاں نہیں جا سکدا۔

مُورکھ نو اسوانری، ہاتھی گھوڑیاں۔

پنڈِت پَیر پیادے، پائے جوڑیاں۔

کردے سُگھڑ مجوری، مُورکھ جائ گھرِ۔

وجیدا کَون سائی نوں آکھے، ایؤں نہیں اننج کر۔

وجید جی دے من وِچّ سنسار دی ناشمانتا تے استھِرتا سنبندھی رتا بھروی بُھلیکھا نہیں۔ اوہ سبھ تھاواں نوں ناشمان دسّدے ہَن، کوئی ستِھر نہیں دِسدی پرَبُھو نے اِس سرِیر نوں بنایاں ہی اجیہا جو نعش ہو جاوے۔

جہ مات پِتا سُت مِیت ن بھائی۔

من اُوہا نامُ تیرے سَن٘گِ سہائی۔

ناشمانتا دا ایہہ تیرب احساس ویراگ دی بھاوَنا پیدا کردا ہے۔ ادھیاتمواد دی پرِبھاسک شرداولی انوسار اُپرامتا دا ارتھ سنسار دا تیاگ اَتے پرَبُھو دا پیار ہے، ادھیاتمک لوک سنسارک پدارتھاں تے رِشتیاں دی امرتا، سماجک جیون دِیاں غلط کیمتا دے اوہناں، دے جھوٹھے مان دا انوبھوَ کرکے سنسارک جیون توں اُپرام ہو کے سچّے پرَبُھو دا لڑ پھڑنا ہی جیون دا پرم آدرس سویکار دے ہَن۔

گورو پرمپرا بھارت اندر مُڈّھ قدِیماں تو چلی آ راہی ہے۔ ناتھ پنتھ تے گُرمتِ وِچّ گورو شرن وِچّ جان لئی کافی زور دِتّا گیا ہے، گورو دا مہتّو صُوفی سادھنا دا وِشیس انگ ہے۔ ڈاکٹر. من موہن سنگھ انوسار گورو توں بِناں تا صُوفی سادھنا دی کلپنا وی نہیں کِیتی جا سکدی۔ صُوفی ساہت وِچّ گورو نوں اِنّھاں مہتّو دِتّا گیا ہے کہ سادھک گورو دا سہارا لئے بِناں ادھیاتمک مارگ دا پاندھی بنن دا یَتن کردا ہے تاں اوہ ڈھونگی سمجھیا جاندا ہے۔

وجید جی دی رچنا وِچّ ربّی بَھگتی رُوپاں دے رنگا وِچّ پرگٹ ہوئی ہے۔ اِک صُوفی سادھک لئی نام دی طلب بڑی تِکھّی ہُندی ہے اُس دا جیون سِمرن بِناں ادھوراں ہے۔ اِک صُوفی سادھک من نوں پوِتّر کرکے پرماتما دِیاں وِبھوتیاں دا دھیان کردا ہویا ہولی-ہولی اُس اوَستھا وِچّ پہُنچ جاندا ہے کہ پرماتما دے سِمرن توں بِناں اُس دی آتما وِچّ ہور کُجھ وی نہی رہِ جاندا۔ اِک پرَبُھو دا نام ہی ہے جو ستِھر تے اوِناشی ہے^[۱۳] وجید جی لِکھدے ہَن۔

نہ کر خودی گُمان جُوان مر جائنگا۔

دھنّ جوبن تھِر ناہِ انت پچھُتاہِنگا۔

جیسی کچ کی چوڑی، تیسی دیہہ ہے۔

وجیدا تھِر صاحِب دا نام، ہور سبھ کھیہہ ہے۔

آپ جی دی موت اِبنی کھلدُن انوسار 261 ہِجری مُطابق 875 ای. نوں ہوئی سی۔^[۱]

• پرو. پونم کُماری، صُوفی سنت بابا وجید جیون 'تے رچنا، وارث شاہ فاؤنڈیشن امرتسر 2009، پنہ 21>
• پرو. پونم کُماری، صُوفی سنت بابا وجید جیون 'تے رچنا، وارِشاہ فاؤنڈیشن امرتسر 2009، پنہ 11>
• پدم پیارا سنگھ، بابا وجید، سرکار ساہت بھوَن، پٹیالہ 2001، پنہ 6>
• پرو. پونم کُماری، صُوفی سنت بابا وجید جیون 'تے رچنا، وارِشاہ فاؤنڈیشن امرتسر 2009، پنہ 11>
• پدم پیارا سنگھ، بابا وجید، سرکار ساہت بھوَن، پٹیالہ 2001، پنہ 6>
• ڈاکٹر. پرمِندر سنگھ، کرپال سنگھ کسیل، ڈاکٹر. گوبِند سنگھ لامبا، پنجابی ساہت دی اُتپتی تے وِکاس، لاہور بُکّساپ، 2 لاجپت رائے مارکِٹ لدھیانہ، 2011، پنہ 194>
• راما کرشن لاجونتی، پنجابی صُوفی پوئٹس، لاجونتی، لاہور بُک شاپ، لدھیانہ، 2002، پنہ 1>
• پرو. پونم کُماری، صُوفی سنت بابا وجید جیون تے رچنا، وارِشاہ فاؤنڈیشن امرتسر 2009، پنہ 14>
• ڈاکٹر. کنولپریت کَور، مدّھکال دی پنجابی بھاشا وِگیانک پرِپیکھ، روی ساہت پرکاشن امرِتسر، 2004، پنہ 33>
• پدم پیارا سنگھ، بابا وجید، سردار ساہتّ بھوَن، پٹیالہ 2001، پنہ 6>
• پرو. پونم کُماری، صُوفی سنت بابا وجید جیون تے رچنا، وارِشاہ فاؤنڈیشن امرتسر 2009، پنہ 16، 17>
• پدم پیارا سنگھ، بابا وجید، سردار ساہت بھوَن، پٹیالہ، 2001، پنہ 9>
• پرو. پونم کُماری، صُوفی سنت بابا وجید جیون تے رچنا، وارث شاہ فاؤنڈیشن امرتسر، 2009، پنہ 50 توں 66>
• پرو. پونم کُماری، صُوفی سنت بابا وجید جیون تے رچنا، وارث شاہ فاؤنڈیشن، امرتسر، 2009، پنہ 22>

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد